Euskal Herria ezagutzea (pdf, 4,3Mb) - Kultura Saila - Euskadi.net

52
Estilo desberdinekoak
badira ere, “El espíritu de la
colmena” eta “Tasio” euskal
zinemaren mugarriak dira.
Alex de la Iglesia errodajean.
7.1.4. Zinematografia-arteak
Euskal Herrian, erakusketa goiztiarrak egin ziren zinematografiaren
aurreko tramankuluak erabiliz (linterna magikoa, kinetoskopioa),
eta horien ondoren zinema etorri zen (lehenbiziko erakustaldia
1896an egin zen). XX. mendearen hasieran, lokal egonkorrak ireki
ziren. 1920ko hamarkadan, zinemak entretenimendu gisa izan zuen
arrakasta izugarriaren ondorioz, zinema-aretoak ugaritu egin ziren.
Fikziorik ez zen grabatu 1923ra arte, Alejandro Olabarriak
Un drama en Bilbao” izeneko filma zuzendu zuen arte, alegia.
Baina, garai hartako ekoizpen garrantzitsuenak Gil de Espinaren
Edurne modista de Bilbao (1924) eta Victor eta Mauro Azcona
barakaldarren El Mayorazgo de Basterretxe (1928) izan ziren.
30eko hamarkadako soinudun zinemaren ondorioz, ekoizpen
espainiarra eta ia ezdeusa zen euskal ekoizpena suntsituta
geratu ziren, eta, aldi berean, gaur egun ere mantentzen den
Hollywood-eko ekoizpenen inbasioa etorri zen (merkatuaren %
65-75). Euskal produkzioari dagokionez, asteko edo bi astetik
behingo albistegiak baino ez ziren egiten.
60ko hamarkadan, esperimentaltasunaren (Nestor Basterretxeak,
Sistiagak edo Ruiz Balerdik arte plastikoak eta zinema fusionatu
zituzten) eta memoria etnografikoa aldarrikatzearen eztanda izan zen.
Geroago, Estatuko abangoardia izan ziren eta nazioartean prestigioa
izan zuten frankismo berantiarreko zinemagileen belaunaldia sortu
zen: Elias Querejeta, Antonio Mercero, Eloy de la Iglesia, Pedro
Olea, Ivan Zulueta, Antton Ezeiza, Victor Erice –El espíritu de la
colmena mitikoarekin– eta Aguirre… Urte esperimental horietan,
erreferentzia oso garrantzitsua izan zen Larruquert eta Nestor
Basterretxearen Ama Lur (1968) izeneko kalitatezko dokumentala.
Euskarazko zenbait filma ere egin ziren. Urte zizakatuak izan
ziren, formatuei dagokienez (laburmetraiak, luzemetraiak edo
dokumentalak egin ziren) eta politika-zinemari dagokionez
(1979an, Iñaki Nuñez-ek Estado de excepción –Salbuespen
egoera– eta Imanol Uribek Proceso de Burgos –Burgosko
prozesua– filmak egin zituzten).
80ko hamarkadako euskal zinemagintzan gehien gogoratzen diren
urteak dira. Aipagarriak dira Imanol Uriberen Segoviako ihesa eta
Mikelen heriotza, Montxo Armendarizen Tasio eta Ericeren El Sur.
Euskarazko erdimetraiekin edo thriller-ekin edota animazioarekin
esperimentatu zen (hurrenez hurren, Angel Lertxundiren
Hamaseigarrenean aidanez, Ortuoste eta Rebolloren 7 kale eta
Juanba Berasategiren Kalabaza Tripontzia). Aipagarriak dira,
halaber, zenbait ekoizle (Ángel Amigo, Txepe Lara edo Ibarretxe
anaiak) eta fotografia-zuzendari ere (Javier Aguirresarobe).
90eko hamarkadako zinemari dagokionez, kalitate handikoa da
eta euskal zinemagintza sendotu egin zela esan daiteke. Izen
berri eta anitzak sortu ziren Alex de la Iglesia, Juanma Bajo
Ulloa, Julio Medem, Enrique Urbizu, Daniel Calparsoro, Helena
Taberna, Zabala eta Olasagasti…
Oraintsuago, aipatutako zinemagileen lanaren jarraitutasuna
egiaztatzen duten lan interesgarri eta anitzak daude (La
comunidad, Alex de la Iglesiarena; Caja 50 eta La vida mancha
Urbizurenak; Silencio roto eta Obaba, Armendarizenak; Lucía
y el sexo eta La pelota vasca, Medemen dokumental ausarta).
Aldi berean, zinemagile berriak (Pablo Malo...) eta kalitatezko
laburmetraiagileak (“Tinieblas” Gonzalez, Kepa Sojo, Koldo
Serra, Borja Cobeaga edo Nacho Vigalondo…) ere sortu dira.
Animazioari dagokionez, nolabaiteko euskal espezializazioa
sortu da. 2005ean euskaraz egindako bi film aurkitu dira: Aupa
Etxebeste Asier Altuna eta Telmo Esnalena eta Kutxidazu bidea
Ixabel, Fernando Bernues eta Mireia Gabilondorena, euskarazko
luzemetraia aitzindarietako bat izan zen 1989ko Antton Ezeizaren
Ke arteko eguna testigantzaren ildoari jarraituz.
Euskal zinemaren arazoa ez datza kreatzaileengan, baizik eta
euskal giza baliabide asko Madrilera lanera joatera behartu dituen
egitura ekonomiko eskasean baizik. Hala ere ikus-entzunezko 70
enpresa baino gehiago daude.
1940-70 urteetan, zinera joatea gizarte-jarduera masiboa zen,
baina 80ko eta 90eko hamarkadetan beherakada nabaritu zen;
hala ere, azken urteetan suspertu egin da berriz ere. Euskadin,
batez beste, pertsona bakoitzak 3 filma ikusten ditu urtean,
Espainiako Estatuko hirugarren erkidegoa, Madril eta Kataluniaren
ostean.
Bideoari eta DVD-ari dagokienez, erosketak eta bildumazaletasuna
handiagotu egin dira, alokatzea mantendu egin da, DVD-a eta
sarearen bidez eskuratzea izugarri igo dira, eta bideoa gutxitu
egin da 1998az geroztik.
Euskal Filmategia
Euskal zinemaren eta “Donostiako Zinemaldiaren” memoria
Euskal Filmategia fundazioan gordetzen da. Fundazioaren
egoitza Donostian dago. 1978an sortu zen, Euskal Herriko ikusentzunezko
memoria gordetzeko. Filmategiaren eginkizunak
honako hauek dira: zinema eta, batez ere, euskal zinema,
aztertzeko interesgarriak izan daitezkeen pelikulak edo ikusentzunezkoak
(dokumentalak, fikzioa, zinemaren historiari
buruzko dokumentuak) ikertzea, artxibatzea, kontserbatzea
eta ematea, eta intereseko dokumentuak eta material teknikoa
zaintzea. Hedapen-lanak ere egin ohi ditu.