augsburgse confessie door luther en melanchton. - Geschriften van ...

Voetnoten:
1. Eén van de drie oecumenische geloofsbelijdenissen: het Nicaeno-
Constantinopolitanum, tot stand gekomen op de concilies te Nicea (325) en te
Constantinopel (381).
2. Secte van Perzische oorsprong, die twee goden onderscheidde, namelijk de god van
het licht en van de duisternis, van goed en kwaad.
3. Aanhangers van de leer van Valentinus (Egypte, 2e eeuw). De Valentinianen
worden gerekend tot de Gnostiek. Deze stroming leert dat er één goddelijk wezen is,
waaruit trapsgewijs alles voortvloeit: eerst de hogere machten (waaronder Christus, de
engelen, de Heilige Geest), dan de lagere.
4. Aanhangers van Arius (gestorven 336), die leerde dat alleen God ongeboren en
ongeschapen is. Jezus is niet gelijk aan God, maar het hoogste en eerste schepsel.
5. Eunomius (Alexandrië, 4e eeuw), aanhanger van Arius.
6. De Islam kent geen Drieëenheid.
7. Volgens Paulus van Samosata (bisschop in Antiochië, c.260) was Christus een
mens, die door zijn wil en liefde door God als zoon aangenomen werd.
8. Tegen de anti-trinitarische geestdrijvers.
9. De monnik Pelagius (einde 4e, begin 5e eeuw) leerde dat de mens van nature in
staat is om het goede te doen en zonder zonde te leven.
10. Hiermee worden de Scholastici bedoeld, zoals Thomas van Aquino, Duns Scotus
en Gabriël Biel. Zij menen dat de erfzonde de wil om het goede te doen niet heeft
aangetast.
11. De Augsburgse Confessie spreekt hier over het toerekenen van het geloof als
'gerechtigheid, die voor God geldt'. De Scholastici spraken alleen over het 'niettoerekenen
van de zonde van de mens'.
12. De Donatisten waren een groep in de kerk van Noord-Afrika in het begin van de
4e eeuw die aan bisschoppen het ambt ontzegde, omdat zij zich onwaardig gedragen
hadden in de tijd van de vervolging onder keizer Diocletianus. Sacramentsbediening
door deze bisschoppen hielden zij voor ongeldig en waardeloos. Voor Luther zijn
Woord en Sacrament niet afhankelijk van menselijke heiligheid, maar van Gods
handelen.
13. In de 3e eeuw was er strijd over de vraag of mensen die na de Doop zware zonden
begaan hadden weer in de kerkelijke gemeenschap opgenomen mochten worden.
Hierbij ging het vooral om afvalligen tijdens christenvervolgingen. Novatianus en zijn
volgelingen weigerden deze mensen weer op te nemen.
14. Augustinus (354-430, bisschop van Hippo, Noord-Afrika) was de belangrijkste
theoloog van de vroege Kerk. In de Middeleeuwen was zijn bijnaam 'Doctor gratiae',
leraar van de genade.
15. Verenigingen van leken voor bepaalde vroomheidsoefeningen en kerkelijke
arbeid.
16. De grote theologen van de eerste eeuwen worden 'Kerkvaders' genoemd.
Ambrosius (ca. 340-397) was bisschop in Milaan en wordt tot die groep gerekend. Dat
geldt ook voor Cyprianus (3e eeuw), Hiëronymus (4e/5e eeuw), Chrysostomus (4e
eeuw) en Irenaeus (2e eeuw), die verderop geciteerd zullen worden.
17. Uit het Pinksterlied 'Veni, sancte spiritus' (omstreeks 1200). Vergelijk het
Liedboek, gezang 238:3,11.
75