De campus als publiek domein - Rooilijn

Rooilijn Jg. 42 / Nr. 4 / 2009 De campus als publiek domein
P. 287
centrale openbare ruimte en de passage
naar de Sarphatistraat wordt de stad ogenschijnlijk
naar binnengehaald. De vraag
is, of de aan de Nieuwe Achtergracht gesitueerde
publieke voorzieningen (horeca,
CREA) voldoende zijn om dat streven ook
daadwerkelijk te realiseren. Het antwoord
op die vraag is afhankelijk van de functie
die de Nieuwe Achtergracht en de passage
gaan vervullen in het stratenpatroon van
dit deel van Amsterdam. Daar bieden
de stedenbouwkundige tekeningen geen
inzicht in. Die tekeningen laten zien dat
bij opdrachtgevers en ontwerpers een
duidelijk idee ontbreekt van het type
‘campus’ dat het REC moet worden en
op welke wijze een wisselwerking met de
stad zal ontstaan. Daarin staan ze niet
alleen. Het geldt in overtreffende trap
voor de opdrachtgevers en ontwerpers van
de enorme uitbreiding van het Erasmus
MC in Rotterdam, dat door zijn omvang
en geslotenheid een heel stadsdeel op slot
dreigt te zetten. In beide gevallen is het
nog niet te laat.
Helikopter view
De wisselwerking tussen universiteit en
stad kan nu nog als een belangrijk uitgangspunt
voor de planvorming worden
genomen. Dan moeten eerst de grenzen
van de tekening worden opgerekt. Teken
het gebouwencomplex als een onderdeel
van de openbare ruimte van de stad. Op de
manier waarop Giambatista Nolli in 1748
een kaart van Rome tekende, waarin hij niet
alleen de straten en pleinen maar ook de
ruimte in de (semi-)openbare gebouwen als
openbare ruimte weergaf. Vervolgens kun
je daarop intekenen waar zich parochiale
domeinen ontwikkelen door specifieke
voorzieningen en het gebruik van de
straat. Een voorbeeld van een dergelijke
werkwijze is de ontwikkelingsvisie voor het
Coolhaveneiland in Rotterdam, van de hand
van stedenbouwkundige Miranda Reitsma
(zie Reijndorp en Reitsma, 2006). De (nog
liggende) ontwerpopgave is dan om de ontwikkelingsmogelijkheden
van die parochiale
domeinen, binnen en buiten de muren, en
daarmee de bijdrage van de Roeterseiland
Campus aan het publieke domein van de
stad te vergroten.
Publiek domein
Publiek domein is niet enkel een kwestie
van ontwerp, maar vooral van beheer
en regels. Bibliotheken die, zoals de
Koninklijke Bibliotheek in Den Haag,
controle op lidmaatschap uitoefenen
aan de ingang zijn collectieve domeinen,
vergelijkbaar met een besloten club.
Bibliotheken die aan de uitgang controleren
of men niet zonder te registreren een boek
meeneemt en verder alleen het gedrag van
de bezoekers enigszins sturen, ontwikkelen
zich tot ware publieke domeinen, waar ook
een dakloze de krant leest. En een college
van bestuur dat contracten afsluit met grote
cateraars, die geen concurrentie dulden van
initiatieven van studenten en medewerkers,
belemmert de ontwikkeling van nieuw
publiek domein.
Arnold Reijndorp (A.Reijndorp@uva.nl) is bijzonder hoogleraar
sociaal-economische en ruimtelijke ontwikkelingen van nieuwe
stedelijke gebieden aan de Universiteit van Amsterdam.
Literatuur
Hajer, M. & A. Reijndorp (2001) Op zoek naar nieuw publiek
domein, NAi Uitgevers, Rotterdam
Lofland, L.H. (1998) The Public Realm. Exporing the City’s
Quintessential Social Territory, Aldine de Gruyter, New York
Reijndorp, A. & M. Reitsma (2006) ‘De stad in kaart. Onderzoek
en ontwikkeling: Coolhaveneiland Rotterdam’, Stedenbouw &
Ruimtelijke Ordening, nr. 4, p. 38-43