Reader - Studium Generale

kan kennen aan de hand van hun positie in de stratigrafische sequentie.
In zijn werk Principles of Geology van 1830 verdedigde Charles Lyell de opvatting dat de geologische
formaties eerder langzaam en gradueel gevormd werden dan door catastrofale gebeurtenissen, zoals de
bijbelse zondvloed. Lyell verdedigde het uniformitarianisme dat stelt dat de geologische processen ook
nu nog op een gelijkaardige manier verlopen als in het verleden.
2.4.3. Scheikunde
Nadat Friedrich Wohler er in 1828 met zijn synthese van ureum er voor het eerst in geslaagd was een
organische stof uit anorganische grondstoffen aan te maken, werd duidelijk dat levende wezens uit
dezelfde elementen bestaan als de levenloze objecten en dat voor het leven geen bijzondere 'vitale'
kracht of stof nodig is. Op het einde van de negentiende eeuw konden scheikundigen honderden
organische verbindingen synthetiseren.
Gedurende heel de negentiende eeuw werd de discussie gevoerd tussen de aanhangers van John
Dalton, die op basis van empirische chemische gegevens (vaste gewichtsverhoudingen tussen de
elementen in hun verbindingen) het bestaan van atomen aannamen, en de tegenstanders van deze
theorie (waaronder Ostwald en Mach) die op grond van epistemologische overwegingen (positivisme) het
bestaan van atomen niet wilden aannemen.
In de jaren zestig van de 19e eeuw ontwierp Mendelejev het periodiek systeem van de elementen. Dit
stelde hem in staat het bestaan en de eigenschappen van enkele nog niet ontdekte elementen te
voorspellen. Later werden deze elementen effectief gevonden.
2.4.4. Biologie
De ontwikkelingen in de geologie en paleontologie beïnvloedden sterk de denkbeelden over een
biologische evolutie die in de 19e eeuw opkwamen. Lamarck verdedigde een evolutietheorie die
gebaseerd was op de overerving van verworven eigenschappen. In 1859 publiceerde Charles Darwin zijn
On the Origin of Species, waarin hij een evolutietheorie uiteenzette gebaseerd op spontane variaties
(mutaties) en natuurlijke selectie. Darwin steunde sterk op het uniformitarianisme van Lyell, op de
biogeografische gegevens van Alexander von Humboldt, en op zijn eigen waarnemingen en
experimenten. Ook Alfred Russel Wallace ontwierp een gelijkaardige theorie als die van Darwin.
Tegen het einde van de 19e eeuw waren de meeste biologen overtuigd van het bestaan van een
biologische evolutie, al bestond er onduidelijkheid over het mechanisme van de erfelijkheid. Gregor
Mendel verrichtte experimenteel werk waarbij hij belangrijke wetten van de erfelijkheid, maar zijn werk
bleef lang onbekend.
Ernst Haeckel bracht de evolutietheorie ook in verband met de nieuwe domeinen van de embryologie en
de ecologie (dit laatste woord is van Haeckel afkomstig). Door de ontdekkingen in de scheikunde en de
ontwikkeling van de microscopie breidde de biologie zich in de loop van de 19e eeuw uit naar nieuwe
gebieden, zoals de fysiologie en de celtheorie. Steeds meer werd de opvatting verkondigd dat levende
wezens niets anders zijn dan complexe chemische machines. De fysioloog Claude Bernard bestudeerde
langs experimentele weg de fysiologische functies van de organismen, en legde daarmee de basis voor
de endocrinologie.
2.5. FILOSOFIE
Tenslotte bespreken we, kort en fragmentarisch, enkele karakteristieke – en voor het hier behandelde
onderwerp meest relevante – uitingen van het filosofische denken van de 19e eeuw en begin 20e eeuw.
Na de allesomvattende filosofische systemen die werden uitgebouwd in de loop van de 18e en 19e eeuw
door Kant en Hegel ontstond een complexe Europese denkwereld met divergerende stromingen waarin
deze systemen werden bekritiseerd, verder uitgewerkt of afgewezen.
2.5.1. Politieke filosofie
Karl Marx (1818 – 1883) neemt van Hegel het principe over van het dialectische denken: door de strijd
Bodifee, Hoe wankel is de wereld? 2013 17