Reader - Studium Generale

tussen elkaar tegengestelde krachten komt de werkelijkheid tot stand. Bij hem ligt de nadruk echter op
het primaat van de politiek. Niet de geest, maar de arbeid en het economische proces sturen het
dialectisch proces. De strijd die het proletariaat voert tegen de vervreemdende krachten van het kapitaal
en de kerk moet de mens uiteindelijk bevrijden. Het "historisch materialisme", dat Marx samen met
Engels uitwerkte, is de wetenschap van de sociale evolutie. De dynamiek van die evolutie is de
klassenstrijd.
2.5.2. Wetenschapsfilosofie
2.5.2.1. Comte (1798 – 1857)
Het wetenschappelijke denken van de 19e eeuw is sterk beïnvloed, bijna gedetermineerd, door het
positivisme van Auguste Comte. Waarachtige kennis steunt volgens Comte alleen op wat positief
vastgesteld kan worden, op feiten die waargenomen en geverifieerd kunnen worden. De menselijke geest
moet zich bevrijden van de ijdele hoop om een absolute waarheid te kennen. In de plaats daarvan dient
hij zich te concentreren op de verschijnselen en hun waarneembare wetmatigheden.
In de Cours de Philosophie Positive (1830-1842) ontwerpt Comte een theorie over de ontwikkeling van de
menselijke geest op basis van een systematisch positivisme. Zowel in het individu als in de hele
mensheid ontwikkelt de kennis zich in drie stadia. In het eerste, het theologisch stadium, zoekt de mens
naar de diepste oorzaken van alles wat bestaat. Hij personifieert de materiële objecten en kent hen
magische eigenschappen toe die de verklaringen moeten bieden voor de waargenomen verschijnselen.
Uit dit fetisjisme ontwikkelt zich een polytheïsme. De mens brengt deze personificaties over van de
objecten naar godheden die de verschillende machten van de wereld vertegenwoordigen. Vervolgens
concentreren zich al deze goddelijke machten in één godheid, en zo ontstaat het monotheïsme. Dit
theologische stadium stemt volgens Comte overeen met de kindsheid van de mensheid. Het wordt
overheerst door verbeelding en mythologie die de verschijnselen van de wereld toeschrijven aan
bovennatuurlijke wezens. Maar dan groeit het vermogen van de menselijke geest tot abstract denken en
breekt het metafysische stadium aan. Nog altijd zoekt de mens een absolute uitleg voor de verschijnselen
van de wereld, maar nu grijpt hij daartoe naar abstracte begrippen, zoals substanties, oorzaken,
essenties, en dergelijke. Het begrip "natuur" vervangt het begrip "god". In de ontwikkelingsgeschiedenis
van de mensheid is dit metafysische stadium een overgangsperiode tussen het theologische stadium en
het uiteindelijke positieve stadium. Het is de puberteit van de mensheid.Tot volwassenheid komt de mens
pas in het positieve of wetenschappelijke stadium. De verbeelding moet nu wijken voor de waarneming.
De geest legt zich toe op de objecten zelf en is alleen op zoek naar de feiten en de wetten van de
waarneembare werkelijkheid, niet naar oorzaken of de oorsprong. De onmogelijkheid van absolute kennis
wordt ingezien, de vraag naar het waarom wordt vervangen door de vraag naar het hoe. De moderne
wetenschap die op empirische feiten en rationele denkwijzen steunt, levert in dit stadium betrouwbare
kennis op.
Comte onderscheidt een hiërarchische orde in de wetenschappen. Op de eerste plaats komt de
wiskunde, dan de astronomie, gevolgd door de fysica en de scheikunde, daarna de biologie en tenslotte
de sociologie. De volgorde is die van afnemende algemeenheid en de toenemende complexiteit van het
onderwerp. Elke wetenschap heeft de onderliggende in de hiërarchie nodig en is zelf nodig voor de hoger
geplaatste wetenschappen. Bovendien stemt de rangschikking overeen met de volgorde waarin deze
wetenschappen het theologisch-metafysisch stadium ontgroeid zijn en het positieve stadium bereikt
hebben. Volgens Comte vormt de sociologie (of "sociale fysica" zoals hij haar graag noemt) de bekroning
van deze ontwikkeling. Wanneer de mensheid erin slaagt de samenleving te organiseren op basis van
positieve kennis, zal ze zich bevrijd hebben van de misleidingen uit het verleden en haar hoogste graad
van ontwikkeling hebben bereikt.
2.5.2.2. Haeckel (1834 – 1919)
In zijn werk "Die Welträtsel" uit 1899 ontwerpt de Duitse zoöloog, Ernst Haeckel, een radicaal
materialistisch en monistisch wereldbeeld op basis van de darwiniaanse evolutietheorie. Haeckel is ervan
overtuigd dat met deze theorie alle fundamentele wetenschappelijke vragen beantwoord kunnen worden.
Volgens hem bestaat de wereld uit één substantie, die volgens de algemene wetten van de causaliteit
geordend is. Zo komen in de natuurgeschiedenis van de mensheid geleidelijk het
waarnemingsvermogen, het bewustzijn en het denken als natuurlijke realisaties van het zenuwstelsel en
de hersenen te voorschijn. Deze ontwikkeling maakt deel uit van de algemene evolutie van het
Bodifee, Hoe wankel is de wereld? 2013 18