Reader - Studium Generale

Physik. [...] Der Faust des zweiten Teils der
Tragödie stirbt, weil er sein Ziel erreicht hat.
Das Weltende als Vollendung einer innerlich
notwendigen Entwicklung – das ist die
Götterdämmerung; das bedeutet also, als
letzte, als irreligiöse Fassung des Mythos,
die Lehre der Entropie.
fysica binnen. [...] De Faust uit het tweede deel van de
tragedie sterft omdat hij zijn doel bereikt heeft. Het
wereldeinde als de voltooiing van een innerlijk
noodzakelijke ontwikkeling, dat is de ondergang, en dat
is ook als laatste, areligieuze versie van de mythe, de
betekenis van de leer van de entropie.
Oswald Spengler, Der Untergang des Abendlandes, Erster Band: Gestalt und Wirlichkeit, VI Kapitel, p. 545- 550 (1923,
oorspronkelijke uitgave 1918)
2.5.3.4. Bergson (1859 – 1941)
Een denker met een uitzonderlijk optimistische en anti-rationalistische (maar niet anti-wetenschappelijke)
visie op het leven was de Franse filosoof Henri Bergson. De centrale gedachte in de filosofie van Bergson
is dat de tijd, als durée, een wezenlijk aspect is van de werkelijkheid, "l'étoffe même de la réalité", en niet
slechts een elimineerbare veranderlijke in de fysica. Het temporeel karakter van het bestaan, d.w.z. de
duur van processen, kennen we door directe innerlijke gewaarwording. Het 'ik' duurt, zoals het in het
eigen bewustzijn ervaart, en van daaruit kan de duur ook in de uiterlijke wereld aangetroffen worden.
In tegenstelling tot een oude traditie in het denken, die teruggaat tot Aristoteles en die in de moderne tijd
culmineert in de tweede wet van de thermodynamica (waarover later meer), is de tijd volgens Bergson
niet wezenlijk een destructief proces van verval en vergeten. Dat blijkt al uit de titel van zijn boek dat in
1907 verscheen, L'évolution créatrice. Terwijl de tweede wet van de thermodynamica binnen de
anorganische natuur haar afbraakwerk verricht, kent de biologische natuur een voortgang van opbouw en
ontwikkeling (waarvoor Bergson het controversiële begrip élan vital invoert). Voor Bergson is elke
levensactiviteit "une réalité qui se fait à travers celle qui se défait". (L'évolution créatrice, ch. III, uitgave
Quadrige, Presses Universitaires de France, p. 248).
Een analyse van de werkelijkheid, volgens de methoden die de wetenschap met onmiskenbaar succes
toepast, volstaat volgens Bergson niet voor een waarachtig begrip van de feiten. Tegenover de analyse,
plaatst hij de intuïtie, die een meer direct en onvervormd begrip mogelijk maakt. Intuïtie, in de betekenis
die Bergson eraan geeft, reikt voorbij de gewone werkwijze van het intellect, zij is is directe ervaring, een
binnendringen of zich nestelen in het bestudeerde object. Zij gaat voorbij de concepten en symbolen, en
beschouwt het object van binnenuit, zoals het op zichzelf is. Terwijl het intellect eromheen draait, valt de
intuïtie ermee samen.
Nous appelons ici intuition la sympathie par
laquelle on se transporte à l'intérieur d'un
objet pour coïncider avec ce qu'il a
d'unique et par conséquent d'inexprimable.
Au contraire, l'analyse est l'opération qui
ramène l'objet à des éléments déjà connus,
c'est-à-dire communs à cet objet et à
d'autres. Analyser consiste donc à
exprimer une chose en fonction de ce qui
n'est pas elle.
Onder intuïtie verstaan we hier de
sympathie waardoor men zich
verplaatst in het innerlijk van een
object, om samen te vallen met wat er
uniek en onuitdrukbaar aan is. De
analyse daarentegen is een bewerking
die het object herleidt tot elementen
die al bekend zijn, d.w.z. elementen
die gemeenschappelijk zijn aan het
beschouwde voorwerp en aan andere voorwerpen.
Henri Bergon, Introduction à la Métaphysique, Revue de Métaphysique et de Morale, 1903. Opgenomen in La Pensée et le
Mouvant, 1938, heruitgave Quadrige, Presses Universitaires de France, 1985, p. 181
Bergson benadrukt dat de concepten die gebruikt worden in de wetenschap om te werkelijkheid te
beschrijven, algemeen en onveranderlijk zijn, terwijl elk object in werkelijkheid uniek is, en daardoor
onherleidbaar, en bovendien voortdurend in verandering. Daarom kunnen de gebruikelijke begrippen niet
op de werkelijkheid toegepast worden zonder die te vereenvoudigen en te vervormen. De intuïtieve
methode gebruikt niet de a priori concepten van de wetenschappelijke methode, maar beschouwt elk ding
op zichzelf als een uniek concept. Intuïtie betekent in de eerste plaats bewustzijn, zij is een bewustzijn
dat zich amper van het waargenomen object onderscheidt. Zij is een innerlijke ervaring, maar tilt de
waarnemer tot boven zichzelf uit. Zij is een vorm van denken die zich ontdoet van de vaste, pasklare
begrippen van het analytische denken, om gebruik te maken van soepele, beweeglijke, "bijna vloeibare"
Bodifee, Hoe wankel is de wereld? 2013 21