Reader - Studium Generale

universum.
Haeckel, die bewonderd werd door Lenin, wijst elk verondersteld bestaan van een transcendente
werkelijkheid af, in het bijzonder die van het christendom. Zijn "religie" wordt gevormd door de drie
cultuuridealen van het ware, het schone en het goede.
2.5.2.3. Mach (1838 – 1916)
Voor Ernst Mach is de wereld het geheel van wat we met de zintuigen waarnemen. Wetenschappelijke
theorieën zijn zo eenvoudig mogelijk beschrijvingen van de zintuiglijke gegevens. Zij kunnen alleen op
waarnemingen steunen, niet op hypothetische entiteiten die onwaarneembaar zijn, zoals de absolute
ruimte en tijd in de mechanica van Newton, of de atomen in de kinetische gastheorie van Boltzmann.
Mach verwerpt dergelijke abstracties en was als positivist een tegenstander van elke metafysische
speculatie. Hij verdedigt een radicaal fenomenalisme.
De voorstellingen die we van de wereld maken dienen we van de waarnemingen te onderscheiden. De
fysica onthult de natuurwetten die de relaties tussen de waarnemingen bepalen, terwijl de psychologie de
relaties tussen de voorstellingen onderzoekt. Hoe uit de waarnemingen onze voorstellingen ontstaan, is
het onderwerp van wat Mach de psychofysica noemt.
Volgens Mach zijn onze voorstellingen er steeds zo op gericht dat ze zoveel mogelijk voldoen aan
biologische behoeften. Wetenschappelijke theorieën dienen kennis op te leveren dien helpt om biologisch
te overleven. De ideeëngeschiedenis van de mensheid speelt zich het darwiniaans proces van de
"survival of the fittest" af. Ideeën moeten zich aanpassen aan elkaar en aan de werkelijkheid. Een
aanpassing van de gedachten aan de feiten is wat Mach een waarneming noemt. Theorie en wiskunde
dienen om de gedachten aan elkaar aan te passen.
Die Anpassung der Gedanken an die Tatsachen
[...] beziechnen wir als Beobachting, die
Anpassung der Gedanken aneinander aber als
Theorie
Ernst Mach, Erkenntnis und Irrtum, p. 164-165 (1906)
De aanpassing van de gedachten aan de feiten [...]
duiden we aan als waarneming, de aanpassing van
de gedachten aan elkaar als theorie.
2.5.3. Levensgevoel
2.5.3.1. Kierkegaard (1813 – 1855)
In de loop van de eerste helft van de 19e eeuw keerde de Deen Søren Kierkegaard zich tegen het
triomfalistische systeem van Hegel, dat de totaliteit van de werkelijkheid en van het denken had willen
vatten in een universele rationele ontwikkeling waarin de geest opklimt tot de absolute Godheid.
Tegenover de universele en objectieve geschiedenis waar Hegel over spreekt, plaatst Kierkegaard de
subjectieve werkelijkheid van het individu met zijn angsten, zijn schuld en zijn lijden. De werkelijkheid van
het bestaan kan niet gevat worden in concepten en schema's, zij manifesteert zich in de onherleidbare,
onverwoordbare en belevingen van de individuele persoon. Het oorspronkelijke christelijke geloof (niet
het verburgerlijkte geloof van zijn tijd), geeft uitdrukking aan deze existentiële betekenis van het lijden.
Naar die authenticiteit wil Kierkegaard terug. De ramp die het christendom overkwam is dat het in de
greep kwam van het theoretische speculatieve denken, dat het tot een objectieve waarheid wilde
herleiden terwijl het in werkelijkheid in een subjectieve waarheid geworteld is.
In de tijd waarin hij leeft, spelen gevoelens en waarden geen rol en wordt het leven door ideeën beheerst,
meent Kierkegaard. Het denken maakt van het leven een denkbeeldige werkelijkheid, en erkent het
subject niet met zijn religieuze en morele ervaring.
De betekenis van het werk van Kierkegaard drong aanvankelijk nauwelijks door buiten de grenzen van
Denemarken. Pas de ontreddering van de Eerste Wereldoorlog maakte het Europese publiek ontvankelijk
voor de existentiële twijfels en angsten van deze getourmenteerde schrijver.
Aangenomen mag worden dat de Deense fysicus Niels Bohr beïnvloed werd door de geschriften van zijn
landgenoot. Meer bepaald diens afkeer voor objectieve systemen en de nadruk die hij legde op de
Bodifee, Hoe wankel is de wereld? 2013 19