Reader - Studium Generale

concepten die zich onmiddellijk aanpassen aan het waargenomene.
Kennis verkregen door intuïtie noemt Bergson metafysica. Het is kennis die sympathiseert met de
werkelijkheid, eerder dan deze te onderwerpen aan meting en analyse, zoals de wetenschap doet.
De invloed van Bergson is groot geweest, al tijdens zijn leven. Maar zijn filosofie werkte polariserend.
Terwijl sommige geesten erdoor aangetrokken werden, vooral in literaire middens lokte zij bij
wetenschappers vooral harde kritiek uit, zelfs bespotting. Hij wordt beschuldigt van anti-intellectualisme
en irrationalisme. In dat verband spreekt de commentaar van de biochemicus Jacques Monod, voor
zichzelf.
Le plus illustre promoteur d'un
vitalisme métaphysique a été sans
doute Bergson. On sait que grâce à un
style séduisant, à une dialectique
métaphorique dépourvue de logique
mais non de poésie, cette philosophie
a connu un immense succès. Elle
semble tombée aujourd'hui dans un
discrédit presque complet, alors que,
dans ma jeunesse, on ne pouvait
espérer réussir au bachot à moins d'avoir lu L'Evolution
créatrice.
Jacque Monod, Le hasard et la nécessité, ch. 2, 1970, p. 44
De meest illustere promotor van een
metafysisch vitalisme is ongetwijfeld
Bergson geweest. Men weet dat deze
filosofie, dank zij een bekoorlijke stijl en een
beeldrijke denkmethode die wel van logica
gespeend is maar niet van poëzie, een
geweldig succes gekend heeft. Ze schijnt
vandaag bijna volkomen in diskrediet
geraakt te zijn, terwijl men in mijn jeugd
minstens "L'évolution créatrice" gelezen
moest hebben om te mogen hopen tot de
universiteit toegelaten te worden.
Aan het begin van een eeuw waarin het denken doordrenkt zal zijn van rationalisme en wetenschappelijk
triomfalisme, laat Bergson een helder en duidelijk, maar uiteindelijk ineffectief tegengeluid horen.
2.5.3.5. Unamuno (1864 – 1936)
In 1913 publiceerde Spaanse auteur Miguel de Unamuno zijn boek "Del sentimiento trágico de la vida"
(over het tragische levensgevoel). Het boek gaat essentieel over het conflict tussen denken en leven, een
conflict dat aan de basis ligt van de vraag naar de onsterfelijkheid van de menselijke persoon. Unamuno
noemt deze vraag de enige die er werkelijk toe doet, op een ogenblik in de geschiedenis dat wetenschap
en filosofie er zich in het geheel niet meer mee bezighouden.
Alleen wat eeuwig is, bestaat werkelijk, en daarom verlangt de mens naar de onsterfelijkheid, constateert
Unamuno. Maar het rationele denken is niet in staat een bewijs voor de onsterfelijkheid te geven. Zonder
geloof in de onsterfelijkheid is een zinvol leven echter niet mogelijk. Daarom is rationaliteit uiteindelijk
levensvijandig, en moet het leven irrationeel zijn. Daarin ligt de tragiek van het menselijk bestaan. De
kloof tussen een rationeel scepticisme en een levensnoodzakelijk geloof in de onsterfelijkheid wekt angst
en onzekerheid in het gemoed van de mens.
Een radicaal vitalisme doordringt het werk van Unamuno, een tegenstroom om het oprukkende
materialisme te keren. Evenmin als Kierkegaard of Bergson gelooft Unamuno dat het rationele denken de
levensvragen kan beantwoorden. De mens moet zijn onsterfelijkheid, indien hij die niet kan bewijzen,
minstens hopen. Dat gebeurt in het verrijzenis-geloof van het christendom, maar de christelijke theologie
voldoet Unamuno niet, zij is voor hem slechts een kerkhof van ideeën. Alleen de verbeelding kan
uitkomst bieden, zij is onze "meest substantiële faculteit".
Es una cosa terrible la inteligencia.
Tiende a la muerte como a la
estabilidad la memoria. Lo vivo, lo que
es absolutamente inestable, lo
absolutamente individual, es, en rigor,
ininteligible.
Een verschrikkelijk ding is de intelligentie.
Zij neigt naar de dood zoals het geheugen
naar de stabiliteit. Het leven is een
absolute instabiliteit, en het absolute
individu kan strikt genomen niet door
intelligentie begrepen worden.
Miguel de Unamuno, Del sentimiento trágico de la vida, hoofdstuk 5, 1913
Bodifee, Hoe wankel is de wereld? 2013 22