STOWA 2012-47 Innovatie <strong>en</strong> Duurzaamheid: De <strong>valorisatie</strong> <strong>van</strong> <strong>afvalwater</strong>Hoewel wij niet direct zi<strong>en</strong> welke gegev<strong>en</strong>s die het waterschap reeds onder zich heeft <strong>van</strong>groot belang zoud<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> zijn voor de levering <strong>van</strong> <strong>en</strong>ergie door het waterschap kan hetge<strong>en</strong> kwaad zich <strong>van</strong> de derde regel bewust te zijn. De bedoeling hier<strong>van</strong> is bijvoorbeelddat e<strong>en</strong> overheidslichaam dat om<strong>van</strong>grijke databestand<strong>en</strong> beheert, deze niet ‘zomaar’mag gebruik<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> goed of di<strong>en</strong>st aan te bied<strong>en</strong>, als deze gegev<strong>en</strong>s niet ook aanconcurr<strong>en</strong>t<strong>en</strong> beschikbaar zoud<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gesteld.Het voorschrift <strong>van</strong> het voorkom<strong>en</strong> <strong>van</strong> functieverm<strong>en</strong>ging zou, t<strong>en</strong>slotte, <strong>van</strong>zelfsprek<strong>en</strong>dmoet<strong>en</strong> zijn. 1815.4 Regels <strong>van</strong> vrij verkeerIn deze paragraaf kom<strong>en</strong> de regels <strong>van</strong> vrij verkeer <strong>van</strong> goeder<strong>en</strong> <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> aan de orde.Deze Europeesrechtelijke regels geld<strong>en</strong> niet zozeer voor onderneming<strong>en</strong>, maar wel voorde lidstat<strong>en</strong>, waar<strong>van</strong> waterschapp<strong>en</strong> deel uit mak<strong>en</strong>. Het gaat met name om wetgeving,regelgeving <strong>en</strong> beleid <strong>van</strong> de overheid, inclusief dec<strong>en</strong>trale overhed<strong>en</strong>. De regels word<strong>en</strong> metname via de rechter gehandhaafd, hoewel de Europese Commissie e<strong>en</strong> inbreukprocedure kanstart<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> lidstat<strong>en</strong> die de regels overtred<strong>en</strong>. De regels zoud<strong>en</strong> <strong>van</strong> belang kunn<strong>en</strong> zijnwanneer waterschapp<strong>en</strong> de afname <strong>van</strong> Nederlandse gro<strong>en</strong>e stroom t<strong>en</strong> koste <strong>van</strong> gro<strong>en</strong>estroom uit andere EU-lidstat<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>.a. De vrij verkeer regelsAls het gaat om de levering <strong>van</strong> elektriciteit zijn vooral de regels betreff<strong>en</strong>de goeder<strong>en</strong> <strong>en</strong>di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> <strong>van</strong> belang. De basisregels <strong>van</strong> vrij verkeer vind<strong>en</strong> we in het EU-Werkingsverdrag,voorhe<strong>en</strong> in het EG-Verdrag.Vrij verkeer <strong>van</strong> goeder<strong>en</strong>Wat betreft het vrij verkeer <strong>van</strong> goeder<strong>en</strong> onderscheid<strong>en</strong> we het verbod <strong>van</strong> tarifairebelemmering<strong>en</strong> <strong>van</strong> vrij verkeer <strong>en</strong> het verbod <strong>van</strong> non-tarifaire belemmering<strong>en</strong>. Voor ditonderzoek is met name het verbod <strong>van</strong> non-tarifaire belemmering<strong>en</strong> <strong>van</strong> belang. Het verbod<strong>van</strong> kwantitatieve invoerbeperking<strong>en</strong> <strong>en</strong> maatregel<strong>en</strong> <strong>van</strong> gelijke werking is neergelegd inartikel 34 VWEU <strong>en</strong> het verbod <strong>van</strong> kwantitatieve uitvoerbeperking<strong>en</strong> <strong>en</strong> maatregel<strong>en</strong> <strong>van</strong>gelijke werking in artikel 35 VWEU.Het verbod <strong>van</strong> Artikel 34 VWEU is <strong>van</strong> toepassing als sprake is <strong>van</strong>:(a) Kwantitatieve invoerbeperking<strong>en</strong>.Hier gaat het om quota <strong>en</strong> importverbod<strong>en</strong> – dit betreft e<strong>en</strong> quotum dat op nul is gesteld– die vaak niet meer voorkom<strong>en</strong>.(b) Maatregel<strong>en</strong> <strong>van</strong> gelijke werking als kwantitatieve invoerbeperking<strong>en</strong> (hierna: MGW).Het begrip MGW is zeer breed uitgelegd in de jurisprud<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> omvat volg<strong>en</strong>s de Dassonvilleuitspraak <strong>van</strong> het Hof “iedere handelsregeling der lidstat<strong>en</strong> die de communautaire handelal dan niet rechtstreeks, daadwerkelijk of pot<strong>en</strong>tieel kan belemmer<strong>en</strong>, als e<strong>en</strong> maatregel181 Zie voor e<strong>en</strong> nadere toelichting ook de Handreiking Markt <strong>en</strong> Overheid, 1 juli 2012, <strong>van</strong> het Ministerie <strong>van</strong> EL&I.75
STOWA 2012-47 Innovatie <strong>en</strong> Duurzaamheid: De <strong>valorisatie</strong> <strong>van</strong> <strong>afvalwater</strong><strong>van</strong> gelijke werking als kwantitatieve beperking<strong>en</strong> is te beschouw<strong>en</strong>. 182 In de zaak Cassis deDijon introduceert het Hof de later zo b<strong>en</strong>oemde ‘wederzijdse aanvaardingsregel’, waardoordistorsies – maatregel<strong>en</strong> zonder onderscheid - onder het verbod <strong>van</strong> artikel 34 VWEU kunn<strong>en</strong>vall<strong>en</strong>. Volg<strong>en</strong>s het Hof heeft artikel 34 VWEU ook betrekking op maatregel<strong>en</strong> die belett<strong>en</strong> date<strong>en</strong> product dat rechtmatig in het verkeer is gebracht in e<strong>en</strong> der lidstat<strong>en</strong> e<strong>en</strong> andere lidstaatbinn<strong>en</strong>kom<strong>en</strong>. Sinds de Keck uitspraak moet echter e<strong>en</strong> onderscheid gemaakt word<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong>producteis<strong>en</strong>, die onder het verbod <strong>van</strong> artikel 34 VWEU vall<strong>en</strong>, <strong>en</strong> verkoopmodaliteit<strong>en</strong> diein beginsel buit<strong>en</strong> het verbod vall<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarom niet gerechtvaardigd hoev<strong>en</strong> te word<strong>en</strong> (ziehierna). 183Verder is <strong>van</strong> belang dat het begrip MGW allerlei maatregel<strong>en</strong> <strong>van</strong> zowel de c<strong>en</strong>trale alsdec<strong>en</strong>trale overheid kan omvatt<strong>en</strong>, alsmede uitlating<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> ambt<strong>en</strong>aar die gevolg<strong>en</strong>kunn<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> voor de afzet <strong>van</strong> goeder<strong>en</strong> uit andere lidstat<strong>en</strong>. In de AGM.COS-MET zaakwerd<strong>en</strong> door het Hof uitlating<strong>en</strong> <strong>van</strong> de Finse klokk<strong>en</strong>luider Lehtin<strong>en</strong> over de verme<strong>en</strong>deonveiligheid <strong>van</strong> Italiaanse hefbrugg<strong>en</strong> voor auto’s als maatregel <strong>van</strong> gelijke werkingbestempeld. 184 Rec<strong>en</strong>telijk heeft het Hof <strong>van</strong> Justitie in de Fra.bo zaak zelfs de vaststelling<strong>van</strong> technische norm<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> privaatrechtelijke ver<strong>en</strong>iging onder het verbod <strong>van</strong> artikel 34VWEU geschaard. 185De breedte <strong>van</strong> het begrip MGW blijkt ook uit de zog<strong>en</strong>aamde Buy Irish zaak, waarin het Hofbepaalde dat e<strong>en</strong> campagne ter bevordering <strong>van</strong> de aan- <strong>en</strong> verkoop <strong>van</strong> Ierse product<strong>en</strong> doore<strong>en</strong> particulier bedrijf, maar gesubsidieerd door de Ierse overheid, als e<strong>en</strong> verbod<strong>en</strong> MGWmoet word<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong>. 186Vrij verkeer <strong>van</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>Het vrij verkeer <strong>van</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> is neergelegd in artikel 56 VWEU. Artikel 56 VWEU verbiedtbeperk<strong>en</strong>de maatregel<strong>en</strong> die migratierecht<strong>en</strong> <strong>en</strong> markttoegangsrecht<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong>. Het verbodwordt, vergelijkbaar met artikel 34 VWEU, breed uitgelegd. Maatregel<strong>en</strong> die de toegang totde di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>markt beperk<strong>en</strong> vall<strong>en</strong> in beginsel onder het verbod <strong>van</strong> artikel 56 VWEU, zoblijkt uit de Alpine Investm<strong>en</strong>ts-zaak. 187 De Keck uitspraak is voor het di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>verkeer niet<strong>van</strong> belang.Voor het di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>verkeer is verder vooral de Di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>richtlijn <strong>van</strong> belang (zie hierna). 188ExceptiesGezi<strong>en</strong> de brede werkingssfeer <strong>van</strong> de verbodsbepaling<strong>en</strong> is het belang <strong>van</strong> de uitzondering<strong>en</strong>,de excepties, groot. Hierbij moet e<strong>en</strong> onderscheid gemaakt word<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> verdragsexcepties(i) <strong>en</strong> de ‘rule of reason’-excepties (ii).i. De verdragsuitzondering<strong>en</strong> zijn limitatief <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ingeroep<strong>en</strong> voor zowelmet als zonder onderscheidmaatregel<strong>en</strong>. De belang<strong>en</strong> die in de verdragsbepaling<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oemd staan moet<strong>en</strong> restrictief word<strong>en</strong> uitgelegd. In artikel 36 VWEU staan devolg<strong>en</strong>de belang<strong>en</strong> opgesomd: op<strong>en</strong>bare zedelijkheid, op<strong>en</strong>bare orde, op<strong>en</strong>bare182 Zaak 8/74, Dassonville, Jur. 1974, p. 837, r.o. 5.183 HvJ EG 24 november 1993, gevoegde zak<strong>en</strong> nr. C-267/91 <strong>en</strong> C-268/91, Jur. 1993, p. I-06097 (Keck). S.A. de Vries, ‘Annotatie onder Dassonville’,in: T. Beukers et. al., Het recht <strong>van</strong> de Europese Unie in 30 klassieke arrest<strong>en</strong>, D<strong>en</strong> Haag: Boom Juridische Uitgevers 2010.184 S.A. de Vries, ‘Case Note: Case C-470/03, A.G.M.-COS.MET Srl v. Suom<strong>en</strong> valtio, Tarmo Lehtin<strong>en</strong>, Judgm<strong>en</strong>t of the Grand Chamber of the Court of 17April 2007 (cas<strong>en</strong>ote)’, CMLRev. volume 45, aflevering 2, 2008, p. 569-585; HvJ EG 17 April 2007, nr. C-470/03, Jur. 2007, p. I-02749 (A.G.M.-COS).185 Zaak C-171/11, Fra.bo SpA, n.n.g.186 Zaak 249/81, Commissie t. Ierland, Jur. 1982, p. 04005 (Buy Irish).187 HvJ EG 10 mei 1995, nr. C-384/93, Jur. 1995, p. I-01141 (Alpine Investm<strong>en</strong>ts).188 Richtlijn 2006/123/EG <strong>van</strong> het Europees Parlem<strong>en</strong>t <strong>en</strong> de Raad <strong>van</strong> de Europese Unie <strong>van</strong> 12 december 2006 betreff<strong>en</strong>de di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> op de internemarkt (PbEU L 376).76