Bijenplanten_web

vlinderbloemenplanten 163
Gaspeldoorn (Ulex europaeus)
Als de Gaspeldoorn volop in bloei staat, lijkt het een aantrekkelijke
plant zo te zien, maar je moet hem niet aanraken
want dan is hij genadeloos. Zonder schaar of snoeitang is het
niet doenlijk om een bloeiende tak te bemachtigen.
Vlinderbloemenfamilie
Gaspeldoorn is een van de 20 soorten van het geslacht Ulex
van de Vlinderbloemenfamilie (Fabaceae). Het geslacht is
inheems in West-Europa en Noord-Afrika. Vermoedelijk is de
Gaspeldoorn afkomstig uit Portugal.
De plant is vorstgevoelig en is een karakteristiek element van
de flora van het Atlantische deel van Europa. In ons land
groeit hij voornamelijk in de duinen, in de pleistocene zandstreken
en in Zuid-Limburg. Hij gedijt het beste op een
voedselarme bodem.
Doorns als kledingsluiting
Gaspeldoorn is een sterk vertakte struik, die een tot twee
meter hoog kan worden. De stengels hebben korte zijtakken
die in een scherpe doorn eindigen. Daaraan heeft de plant zijn
naam te danken. Gaspel is een verkleinvorm van het Middelnederlandse
gaspe of gesp(e). In de Middeleeuwen werden de
doorns gebruikt als kledingsluiting. Jonge planten hebben
drietallige bladeren. Later vormen zich bladeren in de vorm
van korte scherpe stekels. De stengels zijn sterk gegroefd en
kort behaard.
Lange bloeiperiode
Bij zachte winters kunnen er bijna het hele jaar bloemen aan
de plant zitten. De hoofdbloei, met een overvloedige bloemenpracht,
is van maart tot mei. De bloemen vormen zich aan de
korte zijtakken. Ze staan alleen of met een paar bij elkaar en
hebben de geur van kokosnoot. Vlak onder de bloem staan
twee steelblaadjes. De bloemen hebben twee behaarde kelkbladen
en een heldergele bloemkroon die uit een grote vlag,
twee zwaarden en twee met elkaar vergroeide kielbladen
bestaat. In de kiel liggen de meeldraden en de stamper, die
onder een naar boven gerichte spanning staan. De met elkaar
verbonden zwaarden en kiel willen juist naar beneden veren.
De 10 meeldraden zijn grotendeels met elkaar vergroeid.
Geen nectar
De bloemen produceren geen nectar. Daarom is er geen spleet
in de meeldradenbuis, zoals wel het geval is bij soorten die
behalve stuifmeel ook nectar leveren. Vlinderbloemige planten
met een gesloten meeldradenbuis (diadelphische soorten)
hebben geen nectariën. Honingbijen kunnen op de Gaspeldoorn
dus alleen maar stuifmeel verzamelen. Bij hun bezoek
dringen ze zich in de bloemopening, alsof ze op zoek zijn naar
nectar, en drukken de zwaarden en de kiel omlaag. Door de
druk laten de kielbladen van elkaar los en krijgen de meeldraden
en de stamper de gelegenheid om naar boven te veren.
Het stuifmeel dat vlak voor het opengaan van de bloem al
door de meeldraden is vrijgegeven, wordt daarbij tegen de
onderzijde van de bij gebracht. Tegelijkertijd kan de stempel
stuifmeel uit de beharing van de bij opnemen. Daarvoor is het
ook nodig dat de bij met de stempel in aanraking komt en de
stempelpapillen stuk wrijft. Daarbij komt een olieachtige stof
vrij die de stuifmeelkorrels aan de stempel doet kleven.
Bovendien wordt het binnendringen van de kiembuis van een
stuifmeelkorrel vergemakkelijkt. Tijdens het bezoek van een
bij veren de zwaarden en de kiel omlaag en blijven in die stand
staan. Meestal vindt er daarna geen bijenbezoek meer plaats.
Vermeerdering
Gaspeldoorn vermeerdert zich door zaad en vegetatief door
middel van uitlopers. De vrucht is een peul die bij rijpheid
langs twee naden openspringt. De zaden worden over korte
afstand verspreid. Door de aanwezigheid van een goed beschermende
zaadhuid kunnen ze in de grond hun kiemkracht
lang (tot wel 30 jaar) bewaren.
plaat 69. Gaspeldoorn
A bloeiende tak; B bloemknop; C bloem; D bloem na insectenbezoek;
E meeldraden en stamper uit bloemknop; F stuifmeelkorrel
(tricolpaat): 1 polair aanzicht, 2 equatoriaal aanzicht; G stamper;
H vrucht met verdroogde kelk; I zaden.