Proceedings Book / Bildiri Kitabı - Orman Fakültesi - Süleyman ...

2 nd International Non-Wood Products Symposium 8-10 September 2011 - Isparta/TURKEY
fici’nin sebep olduğu pas hastalığı ise dut
türlerinin bilinen önemli hastalıklarından bazıları
arasında yer alır (Çizelge 1). Dut ağaçların
özellikle yapraklarında görülen yukarıda bahsi
geçen hastalık etmenlerinin özellikle ipek böceği
üretimi üzerinde oldukça önemli etkisi olduğu
bildirilmektedir. Bu etmenler yaprakların, ipek
böcekleri için önemli olan, minerel, yağ, vitamin
ve karbonhidrat içeriklerini dolayısıyla besin
değerini önemli derecede azalttıkları belirlenmiştir
(Tang vd., 2006).
Türkiye’de uçucu yağ içeriğine sahip ekolojik ve
ekonomik anlamda önemli türlerden birisi de
Pistacia terebinthus L.’dir. Bu türün iki alt
türünden birisi olan P. terebinthus subsp.
palaestina Göller Yöresi’nde geniş bir yayılışa
sahiptir. Yerel halk tarafından “menengiç” adıyla
bilinen bu bitkiden, alternatif tıbbi bitki ve gıda
olarak büyük fayda sağlanmaktadır. Taşıdığı
ekonomik fayda sebebiyle, bu türün gelecekte
ormancılık bağlamında önemli türler arasında yer
alacağı belirtilmektedir (Gülsoy, 2011). Bu
taksonun hastalıklarına ilişkin bir literatüre
rastlanmamıştır.
Geleneksel halı boyamacılığından faydalanılan
peruka çalışı ya da boyacı sumağı C. coggygria
için en önemli sorun Verticillium türlerinin (V.
albo atrum, V. dahliae) sebep oldukları solgunluk
hastalıklarıdır (Çizelge 1). Ülkemizde ise diğer
birçok yabani meyveli ağaç, ağaççık ve çalı
türünde olduğu gibi bu tür için de herhangi bir
hastalık rapor edilmemiştir.
Defne (Laurus nobilis) ülkemizin dünya
ihracatında %90 gibi yüksek bir paya sahip olduğu
(Göre ve Bucak, 2006) en önemli ODOÜ
sayılabilir. Dünya literatüründe bu bitkinin
hastalık etmenlerine ilişkin birçok çalışma
bulunurken ilişkili fungal tür raporu 300’ün
üzerindedir (Farr, 2010). Ülkemizde ise Ege
İhracatçı Birlikleri’nden gelen talep
doğrultusunda, Ege Ormancılık Araştırma
Enstitüsünün Koruma ve Çevre Bölümü ve
Bornova Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü
tarafından Defnenin hastalık ve zararlılarının
belirlenmesine yönelik bir proje hazırlanmıştır.
Proje sonucunda Phomopsis sp., Bortyospharia
sarmentorum, Phoma sp., Semiatosporium
lichenicola , Colletotrichum gloeosporioides,
Hendersonula sp., Paraconiothyrium sp.,
Colletotrichum dematium gibi fungus türlerinin
varlığı rapor edilmiştir (Göre ve Bucak, 2006;
2007; Damm vd., 2008) (Çizelge 1). Bu funguslar
arasından Phomopsis türleri ve B. sarmentorum’un
defnede geriye doğru ölümlerden sorumlu olduğu
ve bu patojenler üzerinde ayrıntılı çalışmalar
yapılması ve savaşımına yönelik stratejilerin
belirlenmesine ihtiyaç olduğu bildirilmiştir. Bu
proje ülkemizde ODOÜ kapsamında bir bitkinin
hastalıklarının araştırıldığı ilk çalışma olması
bakımından oldukça önemli ve ümit vericidir.
Hastalık etmenleri bitkisel materyali doğrudan
etkilediği gibi, örneğin, ipek böceği
yetiştiriciliğinde olduğu gibi, dut yapraklarının
besin değerini değiştirerek dolaylı olarak ipek
böceği yetiştiriciliğini de etkilemektedir. Yaban
hayatı için önem taşıyan yabani meyveleri
etkileyen hastalıklar da aynı şekilde bu meyvelerle
beslenmekte olan canlıları etkilemektedir.
Kuşburnu, böğürtlen, dağ çileği, kocayemiş gibi
ODOÜ kapsamında ele alınan türlere ait meyveler,
ülkemizde çay ve reçel ya da marmelât
kullanılmaktadır (Çınar ve Çolakoğlu, 2005). Bu
bitkilerin meyvelerinde görülen fungal kaynaklı
hasarlar, ürünün miktarı ve kalitesi üzerine direkt
etki ederken, bu meyvelerden hazırlanan gıda
ürünlerinin kalitesini de düşürmektedir. Bunun
yanında, meyvelerin hasat sonrasında depolama
koşullarının sağlıklı olmaması durumunda, küf
mantarları olarak bilinen ve mikotoksin üreten
funguslarca istila edildiği de bilinmektedir.
Mikotoksinlerin varlığı ve belirli bir seviyenin
üzerinde bulunması aynı zamanda bitkisel
ürünlerin ihracat ve ithalatını etkilemektedir
(Sabuncuoğlu vd., 2008). Hasat öncesinde
herhangi bir hastalık etmeni tarafından enfekte
edilmiş meyvelerin daha çabuk çürüdüğü ve küf
mantarlarınca daha hızlı ve yoğun bir şekilde
kolonize edildiği de bilinmektedir. Örneğin ceviz
antroknozu etmeni G. leptostyla yeşil meyve
kabuğundan meyve içine de geçebilmektedir.
Hastalıkla bulaşık meyveler diğer fungal
etmenlerin de yerleşmesiyle, özellikle depolanma
sırasında, daha çabuk çürümektedirler. Bunun
yanında, ODOÜ’ de kalite ve kontrolünde de
eksiklikler bulunmaktadır. Baldemir ve Güvenç
(2007), bazı illerimizde aktarlarda ceviz yaprağı
olarak satılan ürünlerin bir kısmının okaliptus
yapraklarını içerdiğini, aktarlarda satılan bu tarz
ürünlerin kalite ve kontrollerinin gereği gibi
yapılmasının insan sağlığı açısından büyük önem
taşıdığını belirtmektedir.
Yabani meyve ağaç, ağaççık ve çalılarının birçoğu
hastalıklara karşı dirençli ve zorlu iklim
koşullarına karşı yüksek toleranslı bitkiler olarak
bilinmektedirler. Ancak bu türlerin daha fazla
ekonomik kazanç elde etmek amaçlı, erozyon ve
toprak koruma ya da biyolojik çeşitlilik amaçlı
ağaçlandırmalarda yaygın olarak kullanılması
nedeniyle oluşan monokültür sahaları, bu türlere
ilişkin genetik çeşitliliğin daralmasına neden
344