n - Ä°SMEK

dir. Çou zaman servilerin gölgeledii mezarlklar, insan
gaet uykusundan uyandran ibretlik aynalardr. O
aynada herkes, bir gün muhakkak kendisine de urayacak
ölüm meleinin varln idrak eder.
Fransz yazar T. Gautier, “Neden bilmem, Hristiyan
mezarlklarndan duyduum hüznü, Türk mezarlklarnda
duymam!” Alman Mareal H. Von Moltke ise:
“Mezarlar stanbul’un etrafnda, en güzel manzaralarn
göründüü burunlar taçlandrrlar ve eer vücuttan
ayrlan ruhlarn bazen mezarlarn etrafnda dolatklar
doru ise, burada bu ruhlar mehtapta Avrupa
ve Asya tepelerini Boaz’n, Marmara’nn parlak aynasn
ve yüz seneye kalmadan hepsi bu servilerin altnda
uyuyacak olan yarm milyon nüfusla muazzam ehri
seyrediyorlar.”
Türk-slam medeniyetinin Osmanl Devleti ile vücut bulan
ihtiamn en güzel anlayan ve en güzel ekilde dizelerinde
yaatan Yahya Kemal ise, bir sohbetinde
“Milliyetini idrak eden millet, ölüleriyle birlikte yaar.” 15
diyerek, bizlere anlaml bir ders vermitir.
Ahmediye Külliye haziresi, caminin her iki yanna yaylm
olarak güney ve kuzey cephe üzerinde iki bölüm
halinde, Gündoumu Caddesi ile Esvapç Soka’nn
birletii noktada birleir. Gündoumu Caddesi’ne bakan
hazire taraf alt kemerli pencere duvar ile kuatlmaktadr.
Dier bölüm sokan köesinden balayarak
giri kaps üzerinde sona erer. Ana cadde üzerindeki
hazirede bata Eminzade Ahmet Aa (ölm. 1730)
ile iki olu, kzlar, einin mezar talar ile çok sayda dönem
için karakteristik süslemeli mezar ta örnei bulunmaktadr.
Mezar talarndaki süslemeler, Külliye’nin
dier aksamnda olan Lâle Devri motierini yanstmaktadr.
Ana cadde üzerinde ve kemerli pencere önündeki
mezar talarnn pehle ksmlarndaki tabak içindeki
meyve motieri son derece görkemlidir. Baz mezar
talarndaki tarikat sembolleri de dikkat çekmektedir.
Cami minberinde gördüümüz selvi aac kabartmalar,
avluya bakan baz mezar talarnda da görülmektedir.
Genellikle talik ve sülüs hattn örneklerine
rastladmz hazirede, kâtibî mezar talarndaki gül
moti son derece enfestir. Camiye bitiik olan Kefçe
Dede’nin açk kubbeli türbesinin bulunduu hazirede,
bir zamanlar ziyaretgâh olan Üsküdar Mollas ve
Divan airi Emin Mehmed Efendi’nin yazsz muhte-
em lahdi göz alcdr. Hazirede, camide görev yapan
imam ve müderrislerin de kabri bulunmaktadr. Büyük
molla, sarkl ve tuba aac kabartmal Mustafa Asm
Efendi’nin nes yazl mezar ta görülmeye deer. Külliyenin
banisi Eminzade Ahmed Aa’nn lahid biçimindeki
1143/1730 tarihli kitabesinin yazl olduu mezarta,
kavuksuz ve köeli bir sütun biçimindedir. 1159/
1746 tarihli Ahmed Aa’nn olu Osman Aa (Zilkade
13, Kasm 1746) ile ayn tarihli dier olu Emin Muhammed
Aa’ya (evval 20, Kasm 1746) ait çiçekli ve
kâtibî balkl mezar talar ise Lâle Devri’nin zarif vazolar
içinden çkan çiçek moti kompozisyonlarnn güzel
bir örneidir. Her iki lahdin kâtibî tipi kavuunun üzerine
dal, yapra ile birlikte ilenmi kabartma gül motieri
ve 1146/1733 tarihli servi kabartmal muhteem
lâhit, Erâf- kuzât- kirâmdan Mehmed Emin Efendi’ye
ait büyük molla sarkl ve tuba aac kabartmal lahit
Üsküdar için nadir örneklerdir.
Sonuç olarak, 1134 (1721-22) tarihinde Tersane Emini
Ahmet Aa tarafndan Lâle Devri ba mimar Mehmed
Aa’ya yaptrlan Ahmediye Külliyesi, Osmanl mimarisinde
ve kültür tarihinde Lâle Devri olarak adlandrlan
(1703-1730) ve klasik dönemden sonra Batllama dönemine
geçii temsil eden önemli bir yapdr.
Külliye mimari açdan Lâle Devri özelliklerini yanstmakla
beraber, bezeme alannda kullanlan natüralist üslupta
yaplm ve Ahmediye Camii minberinde, haziredeki
mezar talarnda görülen vazo içinde çiçek buketleri,
stanbul’da Topkap Saray önündeki III. Ahmed Çemesi
(1728) ile ayn tarihli Üsküdar III. Ahmed Çemesi
(1727-28) de, örneklerinde olduu gibi son derece dikkat
çekicidir. Ahmediye Külliyesi, cami, medrese, dershane,
kütüphane, sebil, çemeden oluan geni kapsaml
ve orta ölçekli bir külliye olup genel hatlaryla klasik
Osmanl mimarisinin bir devam olarak görülebilir.
1) Mimar Sinan’n Üsküdar’daki yaplar için Bkz. Mehmet Mermi Haskan, Yüzyllar
Boyunca Üsküdar, Cilt 1, stanbul 2001, s. 261-262. 2) En güzel örneini
Üsküdar’da Doanclar Caddesi üzerinde ve Mirahur (mrahor, 1597) Camii
yannda gördüümüz sadaka talar, saylar az olan kymetli tarihî miraslarmzdandr.
Gündoumu Caddesi üzerinde ve Ahmediye Camii muvakkithanesinin
solunda, hazirenin demir ebekeli penceresinin önünde bulanan sadaka
ta ise dier örneklerine nispeten daha ksa ve farkl bir stildedir. Bugün yoku-
u çkanlarn daha çok dinlenmek için oturak olarak kullandklar bu ta, bir zamanlar
fakirlere uzatlan yardm elinin bir nianesiydi. 3) Mehmed Raif, Mir’at-
stanbul, Âlem Matbaas, stanbul 1314, s. 107. Ayrca bkz. Ayvansarâyî Hüseyin
Efendi, Hakîkatü’l-Cevâmi’ (Haz. Ahmed Nezih Galitekin), aret Yaynlar,
stanbul 2001, s. 617. 4) Dr. Gülçin Erol Canca, Üsküdar Ahmediye Külliyesi
ve Lale Devri Mimarisi çinde Bir Deerlendirme, Uluslararas Üsküdar Sempozyumu
VI, stanbul 2008, s. 193-195. 5) Doum yeri stanbul olan smail Hakk
Bursevî (ölm. 1725)’nin eserleri ve ilk defa 1722 ylnda geldii Üsküdar’da bulunduu
tarihler için bkz. Ayvansarâyî Hüseyin Efendi, a.g.e. , s. 617-619. 6)
Geni bilgi için bkz. Mehmet Nermi Haskan, Yüzyllar Boyunca Üsküdar, cilt I, stanbul
2001, s. 63-67. Ayrca Külliye’nin mimar için bkz. Mehmet Nermi Haskan,
a.g.e. , cilt I, s. 389. 7) Medresenin tekke (eyh Mahmut Efendi Tekkesi)
olarak kullanld dönemler için bkz. Mehmet Nermi Haskan, Yüzyllar Boyunca
Üsküdar, cilt I, stanbul 2001, s. 406. 8) Dr. Gülçin Erol Canca, a.g.m. , s. 195.
9) Mehmed Raif, a.g.e., s. 108. 10) Geni bilgi için bkz. Mehmet Nermi Haskan,
Yüzyllar Boyunca Üsküdar, cilt II, stanbul 2001, s. 898-899. 11) Dr. Gülçin
Erol Canca, a.g.m. , s. 196. 12) Geni bilgi için bkz. Mehmet Nermi Haskan,
Yüzyllar Boyunca Üsküdar, cilt III, stanbul 2001, s. 1037. 13) Geni bilgi
için bkz. Mehmet Nermi Haskan, Yüzyllar Boyunca Üsküdar, cilt III, stanbul
2001, s. 1207-1209. 14) Geni bilgi için bkz. Mehmet Nermi Haskan, Yüzyllar
Boyunca Üsküdar, cilt II, stanbul 2001, s. 945; Dr. Gülçin Erol Canca, a.g.m. ,
s. 195-196. 15) Ord. Prof. Dr. A. Süheyl Ünver, Yahya Kemal’in Dünyas, Tercüman
Tarih ve Kültür Yaynlar, stanbul 1980, s. 150.
160