49-50

türk tabipleri birliðim e s l e k i s a ð l ý k v e g ü v e n l i k d e r g i s idevlet, şu ana kadarki uygulamalarıyla özel sektörüretiminin temel alıcısı, alt yapı yatırımlarının anaaktörü, emek gücü piyasalarının düzenlenmesi vevergi indirimleri ve sermaye sübvansiyonları aracılığıylaalt yapıdaki sermaye birikiminin en temeldestekçisi ve verili bir anda böyle bir rejimin koruyucusuolmuştur.Devletin bu işlevi, devlet bütçesindeki yansımalarıaçısından en geniş bir biçimde 1970’lerdeve 1990’larda Marksist iktisatçı J. O’Connor tarafındanele alınmıştır. O’Connor’a göre, kapitalistdevlet birbiriyle genelde çatışan iki işleve sahiptir(1); “sermaye birikimi” ve “meşrulaştırma”. Yanidevlet bir yandan özel sermaye birikimini kârlıkılabilecek koşulları yaratmalı, diğer yandan sosyaluyumu / uzlaşmayı muhafaza etmelidir. Çünkükapitalist devlet açıkça bir sınıfın lehine olmaküzere sermaye birikimine destek olmak için zorgücünü kullandığında meşruiyetini ve toplumsaldesteğini yitirir. Diğer yandan, özel sermaye birikimineyardımcı olmayan devlet ekonominin artıdeğer üretimi böylece de bu artı değerden vergialma biçimindeki önemli bir gelir kaynağını yitirmetehlikesi ile de karşı karşıya kalır. Bu bağlamdakapitalist toplumda, devlet bütçesinin önemliunsurları olan kamu harcamaları, vergiler ve borçlanma,en başta kârlı bir sermaye birikimini mümkünkılmak üzere sermaye sahibi sınıfın ihtiyaçlarınıkarşılamaya hizmet eder.Öncelikle kamu harcamaları (örneğin otomotivalımı) başta olmak üzere devlet, özel sektör üretimininen önemli pazarıdır. Özellikle kriz dönemlerindegeçici bir çözüm olsa da, aşırı üretimin eritilmesindeen etkili kaynaktır. Keza büyük alt yapıprojeleri (otoyollar, hava alanları, enerji santralleri,demiryolları gibi), üst yapı inşaat işleri (örneğinTOKİ inşaatları) ve bunlara ilişkin ihaleler içinyapılan harcamalar sermaye ve servet birikimininönemli kaynaklarıdır. Nitekim Türkiye gibi azgelişmişülkelerde sermaye sınıfının gelişiminin enönemli yollarından biri devletin sırtından palazlanmasıbiçiminde olmuştur (2).Bu bağlamda kamu harcamalarının yukarıdasözü edilen iki işleve uygun düşen ikili karakterimevcuttur. Bunlardan “sosyal yatırım” (teknoparklar,alt yapı vs) ve emek gücünün yeniden üretimmaliyetini düşüren “sosyal tüketim” (sosyal güvenlik,sosyal sigorta) şeklindeki “sosyal sermaye harcamaları”özel sermayenin kârlılığını artırıp, artıdeğeri büyüterek ilk işleve hizmet eder. Kamusalsağlık, eğitim, işsizlik yardımları ve sosyal yardımlargibi ikinci grupta yer alan “sosyal harcamalar”ise devletin meşruiyetini böylece de sosyal uyumukolaylaştıran kamusallık derecesi yüksek harcamalardır.Ancak sosyal harcamalar artı değer çıkarımındave potansiyel özel sermaye birikiminde azalmaanlamına gelir ki bütçe üzerinde sınıfsal kavgaburada da ortaya çıkar (3).Diğer taraftan 1980 sonrasında küreselleşme,neoliberalizm ve reel sosyalizmin çöküşü gibi sermayeninhegemonyasının yeniden ve daha güçlübir biçimde kurulmasını sağlayan bazı faktörler,maliye ve bütçe politikaları ve kamu harcamalarınınniteliksel ve niceliksel dönüşümleri üzerindeve vergi yükünün sosyal sınıflar arasında yenidendağılımı üzerine çok etkili olmuştur (3).Artık, örneğin, bir yandan kamu harcamalarıbir bütün olarak verimsiz ilan edilirken, özel sermayebirikimini hızlandırmak için sermayeninvergi yükü azaltılmıştır. Sistemin yoksullarınındevlet bütçesi ile ilişkileri kesilerek, nicelik olarakda daraltılan sosyal yardımlar ya bütçe dışı fonlarya da gönüllü hayırsever kurumlar üzerinden yapılırolmuştur. Böylece neoliberal dönemde sermayenindevlet bütçesini sistemi meşrulaştırmak içinkullanma ihtiyacı giderek azalmıştır.Marksist Yaklaşımda VergilemeMarksist yaklaşımda vergileme tarihsel olarak,hem devletin varoluşunun temel kaynağı hem debir sömürü aracı ve sermaye birikimi yolu olmuştur.Marx’a göre, devletin ekonomik olarak varoluşunusağlayan en önemli şey vergilerdir (4). Marx,vergilemenin tarihsel olarak en eski bir sınıf mücadelesibiçimi ya da aracı olduğunu ileri sürmüş veburadan hareketle de vergilemeyi bir sömürü aracıolarak da değerlendirmiştir. Bu bağlamda Fransa’da1848’lerde ortaya çıkan halk hareketlerininve devrimlerin, bunların yol açtığı siyasal rejimdeğişikliklerinin temel nedenlerinden birinin, özellikleköylülerin aşırı vergilendirilmesi olduğunuileri sürmüştür (4).Vergi ile kamu finansmanı her zaman ekonomiksömürünün bir biçimi olarak görüldüğündentıpkı kamu borçlanması gibi vergileme de Marksistlertarafından her zaman sınıfsal analizin konu-15Temmuz-Aralık 2013