49-50

türk tabipleri birliðim e s l e k i s a ð l ý k v e g ü v e n l i k d e r g i s ialerji, nefes darlığı, öksürük, bulantı, kusma ve dermatiten sık yaşanan akut şikayetler olarak bildirilmiştir.Pestisidlerin akut toksik etkisi ile ilgili pekçokçalışma yapılmış olmasına rağmen, kronik toksik etkilerikonusundaki çalışma azdır (25). Pestisitlerinkronik etkisiyle ilgili olarak sinir sistemine toksiketkileri, karaciğer harabiyeti, konjenital defektler,solunum ve kardiyovasküler sistem etkileri ve kanserojeniketkileri olduğundan bahsedilmektedir(26,27). Son yıllarda yapılan çalışmalarda pestisitlerinçesitli şekillerde antioksidan sistemi etkileyebileceğide gösterilmiştir. Örneğin Simioniello vearkadaşlarının kırsalda bahçe bitkileri yetiştiriciliğiyapan çiftçilerde pestiside direkt ve indirekt maruzkalanlarla maruz kalmayanlar arasında bazı biyokimyasaldeğerleri inceledikleri çalışmaya göre; direktve indirekt maruz kalanlarda asetilkolinesteraz(AChE) inhibisyonunun, katalaz (CAT) redüksiyonununve Damage Index Comet Assay (DICA)ile Damage Index Repair Assay (DIRA) deki artışındaha fazla olduğu, direkt maruz kalanlarda dalipid peroksidasyon (TBARS) düzeyinde belirginartış olduğu gösterilmiştir (27). Direkt ve indirektpestiside maruz kalan çiftçilerdeki bu biyokimyasaldeğişiklikler oksidatif denge ve DNA hasarınınmeydana geldiğini göstermektedir (28). Çömelekoğluve Mazmancı’nın “Pestisitlerin Kronik EtkisineMaruz Kalan Tarım İşçilerinde EritrositSüperoksit Dismutaz ve Katalaz Aktiviteleri” çalışmasıylada bilinçsizce kullanılan pestisidlerin vücuttaserbest radikallerin oluşumu veuzaklaştırılması arasındaki dengeyi sağlayan antioksidansistemi bozduğu, katalaz aktivitesini azalttığıve hücrelerde peroksidasyona yol açtığıgösterilmiştir (24). Bu çalışmalar uzun meslek yaşamlarıve buna bağlı uzun yıllar pestisidlerin toksiketkisine maruz kalan tarım isçilerinde kanser, çeşitlikalp hastalıkları, erken yaşlanma, artrit, kataraktgibi reaktif oksijen türevlerinin de rol oynadığı hastalıklarınoluşma riskini arttırdığını desteklemektedir(24,28). Ayrıca Simoniello ve arkadaşlarının“Mesleki olarak pestisit karışımlarına maruz kalanişçilerde DNA hasarı” araştırması sonuçlarına göre;sprey pestisit uygulayan tarım işçilerinde DNA hasarınıgösteren DICA artışında pestisit uygulamasüresi (yıl) ve kişisel koruyucu ekipmanların kullanılmamasıönemli faktörler olarak saptanmıştır(29). Bu çalışmada pestisitlerin genotoksik etkisindekafa karıştırıcı faktörler olabilecek cinsiyet,yaş, sigara ve alkol kullanımının DICA’nın artışındaönemli etki etmediği de gösterilmiştir (29). Bizimçalışmamızda da bahçe bitkileri yetiştirenlerin%82.4’ü pestisit kullanmakta ve pestisit uygularkenuzmana danışmama, maske kullanmama, eldiventakmama, farklı giysi giymeme ve elleri hemen yıkamamavb. riskli davranışlar sergilemektedirler.Ayrıca bizim çalışmamızda da kardiyovasküler vesolunum sistemi kronik hastalıklarının varlığındakafa karıştırıcı faktör olabilecek yaş ve sigara sorgulandığında;erkeklerde sigara ve yaş, kadınlardaise sigara ilişkili bulunmamıştır.Tarımsal üretim yapanlarda işle bağlantılı akutve kronik hastalıkların yanı sıra travma ve ciddi yaralanmalarda morbidite ve mortaliteye neden olabilmektedir(28). Bizim araştırma grubumuzun dabeşte birinden biraz fazlası tarım aleti ya da makinesinebağlı iş kazası geçirmiş, yarıdan fazlasında kalıcıiz oluşmuştur. Çalışmamızda araştırma grubunaiş kazası geçirdiği yaş sorulmamıştır. Ancak Lee SJve arkadaşlarının Kuzey Kore’de yaptıkları genişkapsamlı bir çalışmaya göre, iş kazası geçirme sıklığıçiftçilerde iş gücünün azalması ve yaşın ilerlemesiile artış göstermektedir (30). Dolayısı ile yaşortancası 49.5 olan araştırma grubumuzda tarımsalüretime bağlı iş kazlarının riskinin yüksek olduğuve bu riskin giderek artacağı söylenebilir.SonuçSonuç olarak çiftçi pazarcı olarak adlandırılanbu grubun yaş ortalaması toplum ortalamasındanönemli ölçüde yüksek, öğrenim düzeyi ve sağlık hizmetlerindenyararlanma düzeyi düşük, önemli birbölümünün sosyal güvencesi yoktur. Çoğu tarımsalüretim sırasında bilinçsiz gübre ile pestisit kullanmaktave tarımsal faaliyet sırasında akut fiziksel şikayetleryaşamaktadır. Ayrıca en çokkardiyovasküler ve/veya solunum sisteminde olmaküzere; yarısına yakının bir ya da birden fazla kronikhastalığı bulunmaktadır. Kronik kardiyovasküler yada solunum sistemi hastalıkları erkeklerde yaş ve sigaraile, kadınlarda ise sigara ile ilişkilendirilememiştir.Bu hastalıkların bilinçsiz gübre ve pestisitkullanımı ile olan ilişkisinin kanıta dayalı tıp değeriyüksek olan araştırmalarla ortaya konulması ve riskinazaltılmasına yönelik çiftçilere yaygın eğitimlerinyapılmasına gereksinim vardır.*Makale 5-6 Nisan 2012 tarihlerinde Şanlıurfa’dayapılan I. Tarım Sağlığı Sempozyumunda sözlü bildiriolarak sunulmuştur.85Temmuz-Aralık 2013