05.01.2015 Views

Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...

Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...

Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

(caadiyan marka urur samafal ahaan loo tixgaliyo<br />

shaqadooda), waxuu qorshahooda amnigu ka<br />

koobnaan karaa tallaabooyin ilaalin oo dhowr ah,<br />

qorshayaal la adeegsado marka laga fursan waayo<br />

iyo nidaamyo la isku badbaadiyo, oo laga yaabo<br />

in ey waxtar u leeyihiin haddii loo adeegsado<br />

dokumenti tilmaamaya amniga, laakin kama<br />

dhaadhacsana xaqiiqada in amnigu uu u baahan<br />

yahay maareyn guud oo habboon, iyo in micnahiisu<br />

yahay wax ka badan qorshe amni. Waxuu amnigu<br />

taabanayaa dhammaan wajiyada shaqada ururrada<br />

samafalka: waxuu saameeyaa howlahooda<br />

(maadaama yoolbeegsi kasta oo hey’adda lagu<br />

waxyeelayo uu noqon karo natiijo ka dhalatay<br />

waxqabadkeeda), waxuu saameeyaa qiimeynta<br />

duruufaha isbaddalaya (ayadoo duruufaha iskahorimaadku<br />

ey si dhaqso leh isku baddali karaan),<br />

waxuu saameeyaa socodka wararka (diiwaangalinta<br />

iyo qiimeynta dhacdooyinka), waxuu saameeyaa<br />

howlwadeennada (laga soo billaabo marka la qorayo<br />

illa marka la tababbarayo iyo marka la dhisayo<br />

kooxaha isla shaqeynaya), waxuu kaloo saameeyaa<br />

miisaaniyadda iyo maalgalinta iyo wixii soo raaca.<br />

Su’aasha wali taagan ayaa ah: maadaam uu lagama<br />

maarmaan yahay, sideen amniga ugu dari karnaa<br />

dhammaan wajiyada maareynta shaqada ururka<br />

samafalka Waxaan ognahay in ciriiri jiro, iyo in<br />

ciriirigaas amniga ka jira uu la mid yahay kuwa ka jira<br />

shaqada xuquuqda aadanaha: hanti yari, shaqaale<br />

dhowr ah, iskaa-wax-u-qabso, cadaadis iyo cabburin<br />

heerkoodu sarreyo, iwm.<br />

Xeeladaha amniga iyo goobta shaqada:<br />

Saddax-xagalka oggolaasho/niyadjabin<br />

Waxaa xeeladaha amniga dhmmaantood lagu<br />

soo koobi karaa hal weedh: in goobta shaqadu ey<br />

furnaato. Si taas loo helo waxaan u baahannahay<br />

inaan raadino, ugu yaraan, oggolaasho (dowladeed,<br />

ama kooxaha hubeysan ama bulshada rayadka ah)<br />

iyo aqbalid haddiba ey suurtogal tahay (tallaabo<br />

dheeraad ah).<br />

Markaan amniga si xaddidan uga hadalno,<br />

goobta shaqada ee difaacayaashu ayaa u baahan<br />

oggolaashaha dhinacyada iska-horimaadku ka<br />

dhaxeeyo, gaar ahaan kuwa hubeysan, iyo haddiiba<br />

ey suurtogal tahay codsi ka imaanaya dhinac ka mid<br />

ah qeybaha uu iska-horimaadku saameeyay. Waxuu<br />

ogoolaashahaan noqon karaa mid qayaxan (ruqsad<br />

rasmi ah oo hey’adaha dowladdu bixiyaan) ama<br />

mid dahsoon, asagoo sii xogeysanaya marka dhinac<br />

hubeysan uu u arko inuu faa’iido ka helayo shaqada<br />

difaacayaasha, ama sii laciifeysa haddii uu u arko in<br />

qarash uga baxayo. Markaan oo kale, oggolaashaha<br />

waxaa bixinaya qarashka siyaasadeed ee lagu<br />

galayo weerar loo geysto difaacayaasha. Waxaan<br />

oo dhammi waxey si gaar ah tixgalin u yeelanayaan<br />

markey difaacayaashu ka shaqeynayaan meel ey ka<br />

jiraan in ka badan hal dhinac oo hubeysan.<br />

Waxaa goobta shaqada matali kara saddax-xagal<br />

kaas oo la xiriira tixanaha oggolaasho-aqbalid iyo<br />

tixanaha niyadjabin-kadhaadhicin:<br />

Ballaarinta goobta shaqada ayaa la sameyn karaa<br />

muddo dabadeed (taasoo imaaneysa marka la<br />

aqbalo ayadoo loo marayo xeeladda ka-dhaadhicin,<br />

oo ayadana ey tahay in ey tixgaliso qorsheynta<br />

baahida dadka, sumcadda, dhacdooyinka, mideynta,<br />

iwm), ama aqbalid ka timaadda dhinac ka mid ah<br />

dadka hubeysan (isku-dheellitir dhib badan oo ey<br />

matalayso goobta “b”). Hase yeeshee, sida caadiga<br />

ah, meelaha uu iska-horimaad ka jiro goobtu waxey<br />

ahaaneysaa mid xaddidan oo ku xiran oggollashaha<br />

dadka hubeysan, isku-jirka niyadjabin iyo kadhaadhicin<br />

(oo lagu soo koobay goobta “a”).<br />

Khatarta, hanjabaadyada iyo u<br />

nuglaanshaha: Kartida amniga (Risk,<br />

threats <strong>and</strong> vulnerability: Capacities in<br />

security)<br />

Marka duruufo iska-horimaad ey jiraan ayaa<br />

khatartu tahay qeyb ka mid ah shaqada. Ma laha<br />

khatartu fasiraad ey dadka badankiisu aqbaleen,<br />

waxaanse sheegi karnaa in khatarta loola jeedo “<br />

dhacdooyin suurtogal ah, inkastoo aan la hubin, oo<br />

keeni kara waxyeello”. 4<br />

Duruuf kastaahi ha jirtee, waxey dhammaan<br />

difaacayaasha xuquuqda aadanahu la kulmi<br />

karaan khatar heerkeeda loo siman yahay, laakiin<br />

difaacayaasha dhammaantood si siman uguma<br />

nugla khatarta guud oo ka imaaneysa joogitaanka<br />

ey joogaan isla meesha uu iska-horimaad ka jiro.<br />

U nuglaanshaha (suurtogalinimada in difaace uu<br />

la kulmo weerar ama waxyeello noocey doonto ha<br />

ahaatee) ayaa kala duwan, taasoo ku xiran arrimo<br />

4 López y Luján (2000), bog.23<br />

<strong>Difaaca</strong> <strong>Xuquuqda</strong> <strong>Aadanaha</strong>: Buug Xambaarsan Macluumaad loogu Talogalay <strong>Difaaca</strong>yaasha <strong>Xuquuqda</strong> <strong>Aadanaha</strong> | Caddadka 2aad<br />

13

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!