05.01.2015 Views

Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...

Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...

Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Maxaa illaa iyo hadda loo ansixin waayay<br />

Waayo waxaa diidanaa qaar ka tirsan qeybaha<br />

bulshada.<br />

Waa kuwee dadaka saameynta ku leh arrintaaan<br />

Xildhibaannada, wasiirada iyo shaqaalaha Wasaaradda<br />

Jinsiga.<br />

Haddaba sideen uga dhaadhicin karnaa inay<br />

waxqabtaan<br />

Taas ma ku gaari karnaa haddii aan si wadajir ah u<br />

saxiixno dhambaal cabashooyin qoraal ah, haddii aan<br />

sameyno mudaaharaadyo iyo bannaanbaxyo, mase<br />

waraaqo ayaan mid-mid ugu qoraa, mase qabashada<br />

kulammo ayaa ka wax-ku-oolsan<br />

Yaa kaloo ku mashquulsan arrintaan – ma la sameyn<br />

karnaa isku-xiro ururada kale ee bulshada rayadka ah<br />

Goormaa ugu wanaagsan oo aan taas sameyn karnaa<br />

Jawaabaha su’aalahaan ayaa ku siinaya saldhigyada<br />

xeeladaha ololehiinna.<br />

Ololeynta ayaa sida badan lagu tilmaamaa in ey<br />

tahay wadahadal lala yeelanayo bulshada, ayadoo<br />

bulshada laga dhaadhicinaayo in ey si aan caadi<br />

aheyn u daneeyaan in ey taageeraan tallaabo<br />

ay dhici karto in eysan u laheyn faa’iido toos.<br />

Ujeeddada ololeynta ayaa ah in la abaabulo lana<br />

dhiirrigaliyo dad aad u badan ayadoo haddii si<br />

wanaagsan loo adeegsado ah qalab lagu abuuro<br />

isbaddal. Si olole loo billaabo waa in ey meesha<br />

jirtaa wacyigalin, tasoo loola jeedo in jiritaanka<br />

mushkiladda meel la isla dhigo, lana garanayo.<br />

Marka labaad, waxaa loo baahanyahay in<br />

dadweynaha iyo dhammaan inta ey quseyso ey hal<br />

dhinaca u wada jeestaan eyna isku afgartaan waxa<br />

mushkiladdu tahay, cidda ey asiibtay, cidda eedda<br />

leh iyo waxa ey yahiin xalalka suurtogalka ah ee jiri<br />

kara. Markaas dabadeed, ayaa dadweynaha, ururada<br />

bulshada rayadka oo ey quseyso iyo cid kasta<br />

oo daneyneysa in ey ka qaybqaaadato, la iskugu<br />

yeerayaa tanoo u baahan farsamo la wada heli karo<br />

intaan la qaadin tallaabadii ugu dambeysay. Marka<br />

la eego ololeha looga soo horjeedo xadgudubyada<br />

xuquuqda aadanaha, <strong>Difaaca</strong>ha <strong>Xuquuqda</strong> <strong>Aadanaha</strong><br />

(DXA) ayaa ugu horreyntiiba u baahan in ey awood<br />

u yeelaan ama ey xaqijiyaan in kooxda yoolka ah<br />

(shaqsiyaad ama guud ahaanba dadweynaha)<br />

ey garanayaan xuquuqdooda, eyna qirayaan in<br />

xuquuqdooda lagu xadgudbay iyo in ey tahay in wax<br />

laga qabto, waxna laga qaban karo (fahamka in wax<br />

laga qaban karo ayaa ugu muhimsan).<br />

Marka lagu dhaqaaqayo olole lagu joojinayo<br />

xadgudbyada xuquuqda aadanaha, waa in DXA<br />

yaqaan cidda uu wax u sheegayo, uuna awood u<br />

leeyahay inuu ayaga fahmo. Si tan loo gaaro waxaa<br />

muhim ah in la sameeyo “falaanqeynta danleyda”<br />

(stakeholder analysis). Waxaa jira kuwo horeyba “loo<br />

baddalay”, haddii si kale loo yiraahdo, kuwa horeyba<br />

u ogaa mushkiladda isla markaasna doonaya in la<br />

baddalo. Waxaa in baaris lagu sameeyo mudan<br />

halka iskaashi lagala sameyn karo kooxaha kale<br />

uu mowduucaagu quseeyo iyo halka isku-xiro kale<br />

laga sameyn karo. Dabadeedna, waxaa jira koox ey<br />

adagtahay in la gaaro si loogu gudbiyo xogta aad<br />

heyso, waayo waxey isu heystaan in ey wax walba oo<br />

ku saabsan xadgudubka xuquuqda aadanaha kaaga<br />

ogaal badan yihiin. Waxaa kooxdaan ku jiri kara<br />

xeerdajiyeyaasha. Waxaa loo baahanyahay in waqti<br />

iyo tamar loo huro kooxahaan si looga dhaadhiciyo<br />

xaqiiqooyinka iyo faa’iidooyinka ku jira ololehaan.<br />

Qorshaha/qalabka isgaarsiinta ololeha<br />

Waxaa jira qalab kala duwan oo loo adeegsado<br />

qaadista ololeha. Waxaa muhim ah in la barto<br />

sida qalabka saxda ah loogu adeegsado shaqada<br />

taalla ayadoo la isticmaalayo xogta iyo kheyraadka<br />

la heli karo. Waxaa ka mid ah qalabkaan waraaq<br />

qoris: waxaa waraaqaha loo diraa dad gaar ah oo<br />

xadgudubyadu ay quseeyaan ayadoo si cad loo<br />

sheegayo mushkiladda iyo waxa loo baahanyahay<br />

in la sameeyo si isbaddal loo helo. Waa fududdahay<br />

sida loo qoro, waana arrin shaqsiyadeed, waxaana<br />

laga faa’iideystaa shaqaalaha dowladda (marka<br />

la gudbiyo ama boostada la dhigo waxey toos<br />

ugu tageysaa q<strong>of</strong>ka ey ku socoto ayadoo aan lagu<br />

oraneyn barri soo noqo) hase yeeshee, waxaa<br />

dhibka jira ka mid noqon kara qarashka lagu dirayo<br />

iyo ayadoo ey dhici karto in bulshooyinka qaarkood<br />

ey yartahay heerka ey wax ku aqrin karaan taasoo<br />

meesha ka saari karta dad ey suurtogal ahayd in ey<br />

kaalmo geystaan.<br />

Qalqaalintu (lobbying) waxay ku saabsantahay in<br />

dadka go’aanka gaara la siiyo fikrado iyo warar si<br />

saameyn loogu yeesho oo ey wax uga qabtaan<br />

tallaabada aad dooneyso in la qaado. Waxaa<br />

badanaaba tan loola jeedaa in lala kulmo saraakiisha<br />

dajiya qawaaniinta iyo siyaasadaha, in la gudbiyo<br />

waxyaabaha aad u hanqaltaageyso iyo fikrado, in<br />

laga hortago doodaha dhinacyada kaa soo horjeeda,<br />

iyo in la muujiyo taageero ballaaran oo arrin loo<br />

hayo.<br />

Cabashooyin (petitions) waa farriimo rasmi ah oo<br />

qoraal ahaan la isugu gudbiyo loona diro dad awood<br />

leh ayadoo looga codsanayo in ey soo saaraan<br />

war rasmi ah ama ay qaadaan tallaabo rasmi ah,<br />

waxaana codsiga la socda liis ay ku qoran yihiin<br />

dadka saxiixay. Sida caadiga ah waa wax fudud,<br />

32<br />

<strong>Difaaca</strong> <strong>Xuquuqda</strong> <strong>Aadanaha</strong>: Buug Xambaarsan Macluumaad loogu Talogalay <strong>Difaaca</strong>yaasha <strong>Xuquuqda</strong> <strong>Aadanaha</strong> | Caddadka 2aad

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!