Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...
Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...
Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Maxaa illaa iyo hadda loo ansixin waayay<br />
Waayo waxaa diidanaa qaar ka tirsan qeybaha<br />
bulshada.<br />
Waa kuwee dadaka saameynta ku leh arrintaaan<br />
Xildhibaannada, wasiirada iyo shaqaalaha Wasaaradda<br />
Jinsiga.<br />
Haddaba sideen uga dhaadhicin karnaa inay<br />
waxqabtaan<br />
Taas ma ku gaari karnaa haddii aan si wadajir ah u<br />
saxiixno dhambaal cabashooyin qoraal ah, haddii aan<br />
sameyno mudaaharaadyo iyo bannaanbaxyo, mase<br />
waraaqo ayaan mid-mid ugu qoraa, mase qabashada<br />
kulammo ayaa ka wax-ku-oolsan<br />
Yaa kaloo ku mashquulsan arrintaan – ma la sameyn<br />
karnaa isku-xiro ururada kale ee bulshada rayadka ah<br />
Goormaa ugu wanaagsan oo aan taas sameyn karnaa<br />
Jawaabaha su’aalahaan ayaa ku siinaya saldhigyada<br />
xeeladaha ololehiinna.<br />
Ololeynta ayaa sida badan lagu tilmaamaa in ey<br />
tahay wadahadal lala yeelanayo bulshada, ayadoo<br />
bulshada laga dhaadhicinaayo in ey si aan caadi<br />
aheyn u daneeyaan in ey taageeraan tallaabo<br />
ay dhici karto in eysan u laheyn faa’iido toos.<br />
Ujeeddada ololeynta ayaa ah in la abaabulo lana<br />
dhiirrigaliyo dad aad u badan ayadoo haddii si<br />
wanaagsan loo adeegsado ah qalab lagu abuuro<br />
isbaddal. Si olole loo billaabo waa in ey meesha<br />
jirtaa wacyigalin, tasoo loola jeedo in jiritaanka<br />
mushkiladda meel la isla dhigo, lana garanayo.<br />
Marka labaad, waxaa loo baahanyahay in<br />
dadweynaha iyo dhammaan inta ey quseyso ey hal<br />
dhinaca u wada jeestaan eyna isku afgartaan waxa<br />
mushkiladdu tahay, cidda ey asiibtay, cidda eedda<br />
leh iyo waxa ey yahiin xalalka suurtogalka ah ee jiri<br />
kara. Markaas dabadeed, ayaa dadweynaha, ururada<br />
bulshada rayadka oo ey quseyso iyo cid kasta<br />
oo daneyneysa in ey ka qaybqaaadato, la iskugu<br />
yeerayaa tanoo u baahan farsamo la wada heli karo<br />
intaan la qaadin tallaabadii ugu dambeysay. Marka<br />
la eego ololeha looga soo horjeedo xadgudubyada<br />
xuquuqda aadanaha, <strong>Difaaca</strong>ha <strong>Xuquuqda</strong> <strong>Aadanaha</strong><br />
(DXA) ayaa ugu horreyntiiba u baahan in ey awood<br />
u yeelaan ama ey xaqijiyaan in kooxda yoolka ah<br />
(shaqsiyaad ama guud ahaanba dadweynaha)<br />
ey garanayaan xuquuqdooda, eyna qirayaan in<br />
xuquuqdooda lagu xadgudbay iyo in ey tahay in wax<br />
laga qabto, waxna laga qaban karo (fahamka in wax<br />
laga qaban karo ayaa ugu muhimsan).<br />
Marka lagu dhaqaaqayo olole lagu joojinayo<br />
xadgudbyada xuquuqda aadanaha, waa in DXA<br />
yaqaan cidda uu wax u sheegayo, uuna awood u<br />
leeyahay inuu ayaga fahmo. Si tan loo gaaro waxaa<br />
muhim ah in la sameeyo “falaanqeynta danleyda”<br />
(stakeholder analysis). Waxaa jira kuwo horeyba “loo<br />
baddalay”, haddii si kale loo yiraahdo, kuwa horeyba<br />
u ogaa mushkiladda isla markaasna doonaya in la<br />
baddalo. Waxaa in baaris lagu sameeyo mudan<br />
halka iskaashi lagala sameyn karo kooxaha kale<br />
uu mowduucaagu quseeyo iyo halka isku-xiro kale<br />
laga sameyn karo. Dabadeedna, waxaa jira koox ey<br />
adagtahay in la gaaro si loogu gudbiyo xogta aad<br />
heyso, waayo waxey isu heystaan in ey wax walba oo<br />
ku saabsan xadgudubka xuquuqda aadanaha kaaga<br />
ogaal badan yihiin. Waxaa kooxdaan ku jiri kara<br />
xeerdajiyeyaasha. Waxaa loo baahanyahay in waqti<br />
iyo tamar loo huro kooxahaan si looga dhaadhiciyo<br />
xaqiiqooyinka iyo faa’iidooyinka ku jira ololehaan.<br />
Qorshaha/qalabka isgaarsiinta ololeha<br />
Waxaa jira qalab kala duwan oo loo adeegsado<br />
qaadista ololeha. Waxaa muhim ah in la barto<br />
sida qalabka saxda ah loogu adeegsado shaqada<br />
taalla ayadoo la isticmaalayo xogta iyo kheyraadka<br />
la heli karo. Waxaa ka mid ah qalabkaan waraaq<br />
qoris: waxaa waraaqaha loo diraa dad gaar ah oo<br />
xadgudubyadu ay quseeyaan ayadoo si cad loo<br />
sheegayo mushkiladda iyo waxa loo baahanyahay<br />
in la sameeyo si isbaddal loo helo. Waa fududdahay<br />
sida loo qoro, waana arrin shaqsiyadeed, waxaana<br />
laga faa’iideystaa shaqaalaha dowladda (marka<br />
la gudbiyo ama boostada la dhigo waxey toos<br />
ugu tageysaa q<strong>of</strong>ka ey ku socoto ayadoo aan lagu<br />
oraneyn barri soo noqo) hase yeeshee, waxaa<br />
dhibka jira ka mid noqon kara qarashka lagu dirayo<br />
iyo ayadoo ey dhici karto in bulshooyinka qaarkood<br />
ey yartahay heerka ey wax ku aqrin karaan taasoo<br />
meesha ka saari karta dad ey suurtogal ahayd in ey<br />
kaalmo geystaan.<br />
Qalqaalintu (lobbying) waxay ku saabsantahay in<br />
dadka go’aanka gaara la siiyo fikrado iyo warar si<br />
saameyn loogu yeesho oo ey wax uga qabtaan<br />
tallaabada aad dooneyso in la qaado. Waxaa<br />
badanaaba tan loola jeedaa in lala kulmo saraakiisha<br />
dajiya qawaaniinta iyo siyaasadaha, in la gudbiyo<br />
waxyaabaha aad u hanqaltaageyso iyo fikrado, in<br />
laga hortago doodaha dhinacyada kaa soo horjeeda,<br />
iyo in la muujiyo taageero ballaaran oo arrin loo<br />
hayo.<br />
Cabashooyin (petitions) waa farriimo rasmi ah oo<br />
qoraal ahaan la isugu gudbiyo loona diro dad awood<br />
leh ayadoo looga codsanayo in ey soo saaraan<br />
war rasmi ah ama ay qaadaan tallaabo rasmi ah,<br />
waxaana codsiga la socda liis ay ku qoran yihiin<br />
dadka saxiixay. Sida caadiga ah waa wax fudud,<br />
32<br />
<strong>Difaaca</strong> <strong>Xuquuqda</strong> <strong>Aadanaha</strong>: Buug Xambaarsan Macluumaad loogu Talogalay <strong>Difaaca</strong>yaasha <strong>Xuquuqda</strong> <strong>Aadanaha</strong> | Caddadka 2aad