Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...
Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...
Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Cutubka 3aad<br />
Uur-ku-taallo iyo xeeladaha ey difaacayaasha xuquuqda aadanahu<br />
kula tacaalaan<br />
Haddii aad difaacdo xuquuqda aadanaha waxaa laga<br />
yaabaa in aad la kulanto khatar inta aad shaqadaada<br />
ku guda jirto. Kuwa badan oo idinka mid ah ayaa<br />
lagu xadgudbay, la jirdilay ama uur-ku-taallo kale loo<br />
geystay – si toos ah, ama si ku timid la kulanka iyo<br />
diiwaangalinta sheekooyinka dadka kale. Sidaad ula<br />
tacaaleyso waxa ka dhasha waayo-aragnimadaada<br />
ayaa si aad ah u aadkaan karta, gaar ahaan marka<br />
aad qaxdo ama go’doon noqto, kuwaas oo sidooda<br />
u ah waayo-aragnimooyin uur-ku-taallo leh.<br />
Helitaanka daryeel caafimaad oo sharaf leh amaba<br />
xirfadle kaala taliya uur-ku-taallada muddada dhow<br />
ama dheer (si waafaqsan baahidaada shaqsiyadeed)<br />
ayaa lagama maarmaan ah taasoo ay wehliso<br />
taageerda bulshada. Waxaa mararka qaarkood<br />
adkaanaya in la helo daawadii habbooneyd – waayo<br />
adeeg caafimaad ayaan jirin, ama cabsi guud oo<br />
bulshada ka dhexjirta awgeed ayaan loo daaweyn<br />
karin q<strong>of</strong>ka ay uur-ku-taaladu heyso. Sidaas darted<br />
waxaa loo baahanyahay in la sameeyo isku-xir<br />
taageero oo ka dhaxeeysa bulshada, aadna ka heli<br />
karto garasho iyo aqoonsi. Taageerada bulshada<br />
ayaa mid kooban noqon karta sida ay u noqon karto<br />
mid ballaaran, taasoo ku xiran duruufaha gaarka<br />
ah ee q<strong>of</strong>ka. Waxay ka imaan kartaa difaacayaasha<br />
kale ee xuquuqda aadanaha, qoyska, saaxiibbada,<br />
hoggaamiyaasha diinta, macallimiinta, warbaahinta,<br />
hey’adaha, kooxaha bulshada iyo kuwa kale oo<br />
badan. Bulshada ayaa muhimad leh waayo taageero<br />
ayey ku siisaa ayadoo sidoo kale leh awood ay kuugu<br />
dooddo si arrintaada wax looga qabto – waxay ku<br />
qasbaan hey’adaha (kuwa dowladda iyo sidoo kale<br />
hay’adaha diinta) in ey qirtaan inay wax dhaceen,<br />
inay fahmaan sababaha keenay dhacdada iyo in ey<br />
wax ka qabtaan, kana bixiyaan magdhaw. 17<br />
Waxaa mahuraan ah in q<strong>of</strong>ku micno u yeelo waayoaragnimadiisa<br />
si u wax uga qabto, meelna isugu<br />
geeyo. Fahamka sida ey uur-ku-taalladu saameyn<br />
kugu yeelan karto ayaa muhim ah; waxay kaa<br />
caawineysaa inaad sameysato xeelado habboon<br />
oo aad kula tacaasho nolol maalmeedka taasoo<br />
kuu saamaxeysa in aad u sii shaqeyso adigoo ah<br />
bani-aadan dhammaystiran. Waxaa muhim u<br />
ah difaacayaasha xuquuqda aadanaha in ey ka<br />
dhaadhacdo in waayo-aragnimadoodu eysan aheyn<br />
arrin ayaga u gaar ah, balse ey tahay natiijo xeelado<br />
cabburin oo si taxaddar leh looga fakaray, lehna<br />
yoolal si cad loo qeexay. Fahamkaan, oo lagu daray<br />
17 Qoraal ey sameeyeen Maria Teresa Dremetsikas iyo Michele<br />
Millard.<br />
daaweyn habboon, dhug u yeelasho sidii adigu<br />
aad iskaa isugu daryeeli laheyd, adigoo dareemaya<br />
inaad leedahay dad ku kaalmeynaya, ayaa kaa<br />
caawin karta sidii aad wax uga qaban laheyd waayoaragnimada<br />
aad u leedahay uur-ku-taallooyinka.<br />
Waxaan rajeyneynaa in qeybtaan ey kaa kaalmeyn<br />
doonto sidii aad u sameysan laheyd farsamo nooc<br />
taageero asaasi ah oo adigoo ah difaace xuquuq<br />
aadami, watana shaqadaadii, aad sii ballaarin karto<br />
adigoo waafaajin kara baahidaada iyo degaankaaga.<br />
Waxey ku saleysan tahay qaab daryeel ey soo<br />
saartay Xaruunta Kanada ee Dhibbanayaahsa Jirdilka<br />
(Canadian Centre for Victims <strong>of</strong> Torture) (CCVT) ee<br />
ku taal Toronto, Kanada iyo shaqada ey hey’adda<br />
Cordelia Foundation ka waddo dalka Hungary.<br />
Jirdil iyo Shaqaaqo Abaabulan (Torture <strong>and</strong><br />
Organized Violence)<br />
Ma ahan Jirdil iyo shaqaaqo abaabulan wax “iska<br />
dhaca”. Ma ahan wax aan caqligal aheyn, aan<br />
nidaam laheyn, falal waalli ah oo ay fuliyeen<br />
dad aan miyir laheyn. Waa xeelado si taxaddar<br />
ah loo qorsheeyay, caqligal ah oo bulshada lagu<br />
xakameeyo. Farsamooyinka jirdilka iyo shaqaaqada<br />
abaabulan ayaa leh taariikh, waana la bartaa.<br />
Dalalka kala duwan ayaa leh dhaqammo iyo<br />
takhasus ey mudnaanta siiyaan. Shaqsiyaadka fuliya<br />
ayaa si ula kac ah xadgudubyada ugu jaangooya<br />
q<strong>of</strong>ka. Q<strong>of</strong> ayaa si shaqsi ah waayo-arag uga noqon<br />
kara shaqaaqo abaabulan, hase yeeshee, bulshoweynta<br />
ayaa ah daawadayaasha ugu muhimsan.<br />
Ujeeddada ugu muhimsan ayaa ah in la burburiyo<br />
q<strong>of</strong>ka, jir ahaan, nafsi ahaan iyo ruux ahaan si cabsi<br />
loo galiyo, niyadda looga jabiyo loona cabburiyo<br />
bulsho-weynta uu ka tirsan yahay. Ma ahan wax iska<br />
dhaca in hoggaamiyeyaashu ey noqdaan kuwa uga<br />
horreyntiiba yoolka noqda. Ma ahan wax lama filaan<br />
ah in difaacayaasha xuquuqda aadanahu ey noqdaan<br />
kuwa si gaar ah loola soo baxo. Marka hoggaamiye<br />
xoog leh bulshada lagala soo dhexbaxo, muddo la<br />
hayo ayadoo xiriirka laga gooyo, q<strong>of</strong>na uusan ogeyn<br />
waxa dhacaya, uusan jirin q<strong>of</strong> la abbaaro si kaalmo<br />
loo helo, markaas kaddibna, haddiiba uu noolaado,<br />
dib bulshada loogu soo celiyo, asagoo argagaxsan,<br />
uur-ku-taalana heyso, waxey farriin xoog leh u<br />
direysaa bulshada inteeda kale si eysan u halgamin,<br />
eysan hadalka kor ugu qaadin, ama eysan u dalban<br />
caddaalad iyo sinnaan. Waxey noqon kartaa aalad<br />
si aad ah u xoog badan oo wax lagu cabburiyo.<br />
Xaqiiqada ah in dadku sii wadaan halganka, korna<br />
20<br />
<strong>Difaaca</strong> <strong>Xuquuqda</strong> <strong>Aadanaha</strong>: Buug Xambaarsan Macluumaad loogu Talogalay <strong>Difaaca</strong>yaasha <strong>Xuquuqda</strong> <strong>Aadanaha</strong> | Caddadka 2aad