05.01.2015 Views

Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...

Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...

Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Cutubka 3aad<br />

Uur-ku-taallo iyo xeeladaha ey difaacayaasha xuquuqda aadanahu<br />

kula tacaalaan<br />

Haddii aad difaacdo xuquuqda aadanaha waxaa laga<br />

yaabaa in aad la kulanto khatar inta aad shaqadaada<br />

ku guda jirto. Kuwa badan oo idinka mid ah ayaa<br />

lagu xadgudbay, la jirdilay ama uur-ku-taallo kale loo<br />

geystay – si toos ah, ama si ku timid la kulanka iyo<br />

diiwaangalinta sheekooyinka dadka kale. Sidaad ula<br />

tacaaleyso waxa ka dhasha waayo-aragnimadaada<br />

ayaa si aad ah u aadkaan karta, gaar ahaan marka<br />

aad qaxdo ama go’doon noqto, kuwaas oo sidooda<br />

u ah waayo-aragnimooyin uur-ku-taallo leh.<br />

Helitaanka daryeel caafimaad oo sharaf leh amaba<br />

xirfadle kaala taliya uur-ku-taallada muddada dhow<br />

ama dheer (si waafaqsan baahidaada shaqsiyadeed)<br />

ayaa lagama maarmaan ah taasoo ay wehliso<br />

taageerda bulshada. Waxaa mararka qaarkood<br />

adkaanaya in la helo daawadii habbooneyd – waayo<br />

adeeg caafimaad ayaan jirin, ama cabsi guud oo<br />

bulshada ka dhexjirta awgeed ayaan loo daaweyn<br />

karin q<strong>of</strong>ka ay uur-ku-taaladu heyso. Sidaas darted<br />

waxaa loo baahanyahay in la sameeyo isku-xir<br />

taageero oo ka dhaxeeysa bulshada, aadna ka heli<br />

karto garasho iyo aqoonsi. Taageerada bulshada<br />

ayaa mid kooban noqon karta sida ay u noqon karto<br />

mid ballaaran, taasoo ku xiran duruufaha gaarka<br />

ah ee q<strong>of</strong>ka. Waxay ka imaan kartaa difaacayaasha<br />

kale ee xuquuqda aadanaha, qoyska, saaxiibbada,<br />

hoggaamiyaasha diinta, macallimiinta, warbaahinta,<br />

hey’adaha, kooxaha bulshada iyo kuwa kale oo<br />

badan. Bulshada ayaa muhimad leh waayo taageero<br />

ayey ku siisaa ayadoo sidoo kale leh awood ay kuugu<br />

dooddo si arrintaada wax looga qabto – waxay ku<br />

qasbaan hey’adaha (kuwa dowladda iyo sidoo kale<br />

hay’adaha diinta) in ey qirtaan inay wax dhaceen,<br />

inay fahmaan sababaha keenay dhacdada iyo in ey<br />

wax ka qabtaan, kana bixiyaan magdhaw. 17<br />

Waxaa mahuraan ah in q<strong>of</strong>ku micno u yeelo waayoaragnimadiisa<br />

si u wax uga qabto, meelna isugu<br />

geeyo. Fahamka sida ey uur-ku-taalladu saameyn<br />

kugu yeelan karto ayaa muhim ah; waxay kaa<br />

caawineysaa inaad sameysato xeelado habboon<br />

oo aad kula tacaasho nolol maalmeedka taasoo<br />

kuu saamaxeysa in aad u sii shaqeyso adigoo ah<br />

bani-aadan dhammaystiran. Waxaa muhim u<br />

ah difaacayaasha xuquuqda aadanaha in ey ka<br />

dhaadhacdo in waayo-aragnimadoodu eysan aheyn<br />

arrin ayaga u gaar ah, balse ey tahay natiijo xeelado<br />

cabburin oo si taxaddar leh looga fakaray, lehna<br />

yoolal si cad loo qeexay. Fahamkaan, oo lagu daray<br />

17 Qoraal ey sameeyeen Maria Teresa Dremetsikas iyo Michele<br />

Millard.<br />

daaweyn habboon, dhug u yeelasho sidii adigu<br />

aad iskaa isugu daryeeli laheyd, adigoo dareemaya<br />

inaad leedahay dad ku kaalmeynaya, ayaa kaa<br />

caawin karta sidii aad wax uga qaban laheyd waayoaragnimada<br />

aad u leedahay uur-ku-taallooyinka.<br />

Waxaan rajeyneynaa in qeybtaan ey kaa kaalmeyn<br />

doonto sidii aad u sameysan laheyd farsamo nooc<br />

taageero asaasi ah oo adigoo ah difaace xuquuq<br />

aadami, watana shaqadaadii, aad sii ballaarin karto<br />

adigoo waafaajin kara baahidaada iyo degaankaaga.<br />

Waxey ku saleysan tahay qaab daryeel ey soo<br />

saartay Xaruunta Kanada ee Dhibbanayaahsa Jirdilka<br />

(Canadian Centre for Victims <strong>of</strong> Torture) (CCVT) ee<br />

ku taal Toronto, Kanada iyo shaqada ey hey’adda<br />

Cordelia Foundation ka waddo dalka Hungary.<br />

Jirdil iyo Shaqaaqo Abaabulan (Torture <strong>and</strong><br />

Organized Violence)<br />

Ma ahan Jirdil iyo shaqaaqo abaabulan wax “iska<br />

dhaca”. Ma ahan wax aan caqligal aheyn, aan<br />

nidaam laheyn, falal waalli ah oo ay fuliyeen<br />

dad aan miyir laheyn. Waa xeelado si taxaddar<br />

ah loo qorsheeyay, caqligal ah oo bulshada lagu<br />

xakameeyo. Farsamooyinka jirdilka iyo shaqaaqada<br />

abaabulan ayaa leh taariikh, waana la bartaa.<br />

Dalalka kala duwan ayaa leh dhaqammo iyo<br />

takhasus ey mudnaanta siiyaan. Shaqsiyaadka fuliya<br />

ayaa si ula kac ah xadgudubyada ugu jaangooya<br />

q<strong>of</strong>ka. Q<strong>of</strong> ayaa si shaqsi ah waayo-arag uga noqon<br />

kara shaqaaqo abaabulan, hase yeeshee, bulshoweynta<br />

ayaa ah daawadayaasha ugu muhimsan.<br />

Ujeeddada ugu muhimsan ayaa ah in la burburiyo<br />

q<strong>of</strong>ka, jir ahaan, nafsi ahaan iyo ruux ahaan si cabsi<br />

loo galiyo, niyadda looga jabiyo loona cabburiyo<br />

bulsho-weynta uu ka tirsan yahay. Ma ahan wax iska<br />

dhaca in hoggaamiyeyaashu ey noqdaan kuwa uga<br />

horreyntiiba yoolka noqda. Ma ahan wax lama filaan<br />

ah in difaacayaasha xuquuqda aadanahu ey noqdaan<br />

kuwa si gaar ah loola soo baxo. Marka hoggaamiye<br />

xoog leh bulshada lagala soo dhexbaxo, muddo la<br />

hayo ayadoo xiriirka laga gooyo, q<strong>of</strong>na uusan ogeyn<br />

waxa dhacaya, uusan jirin q<strong>of</strong> la abbaaro si kaalmo<br />

loo helo, markaas kaddibna, haddiiba uu noolaado,<br />

dib bulshada loogu soo celiyo, asagoo argagaxsan,<br />

uur-ku-taalana heyso, waxey farriin xoog leh u<br />

direysaa bulshada inteeda kale si eysan u halgamin,<br />

eysan hadalka kor ugu qaadin, ama eysan u dalban<br />

caddaalad iyo sinnaan. Waxey noqon kartaa aalad<br />

si aad ah u xoog badan oo wax lagu cabburiyo.<br />

Xaqiiqada ah in dadku sii wadaan halganka, korna<br />

20<br />

<strong>Difaaca</strong> <strong>Xuquuqda</strong> <strong>Aadanaha</strong>: Buug Xambaarsan Macluumaad loogu Talogalay <strong>Difaaca</strong>yaasha <strong>Xuquuqda</strong> <strong>Aadanaha</strong> | Caddadka 2aad

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!