05.01.2015 Views

Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...

Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...

Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

sida aadka ah u daneyn jiray mashruuca ama kooxda<br />

uu xeyndaab isku wareejiyo illaa uu gaaro heer<br />

uusan waxba kala jecleyn.<br />

Xiiqsanaan niyadeed, maskaxeed iyo jireed<br />

Dereen kalmo-la’aan iyo rajo-beel<br />

Dareen marnaansho<br />

Astaamo jireed: madax xanuun, tabardarro,<br />

tognaasho, qoor iyo dhabar xanuun, calool<br />

xanuun, miisaanka oo kordha, u adkaysiga<br />

cudurrada oo yaraada, hurdo xumo<br />

Astaamaha niyadda: niyadjab, kaalmo-la’aan,<br />

rajo-beel (“dhimashaa ii dhaantay”)<br />

Astaamaha maskaxeed: si xun wax u arag, adadeeg<br />

iyo ka fogaasho la xiriiridda dadka, shaki<br />

badan oo gala halkii arxanka.<br />

Sida waayo-aragnimada uur-ku-taallo kasta oo kale<br />

ayaa dadku u janjeeraan in ey sameystaan farsamo<br />

difaac si loola tacaalo. Qaar ayaa ka caafimaad<br />

badan kuwa kale. Difaacyada aan caafimaadka<br />

laheyn waxaa ka mid ah inkiraad iyo aamindarro,<br />

waxayna keentaa: “xukuumadda ayaa cadowga ah”,<br />

adigoo is dhiga meesha dhiibbanaha ama q<strong>of</strong>ka<br />

wax weeraraya, kalajabin: kaalmeeye/cadow; “ama<br />

waa nala jirtaa ama waa naga soo horjeeddaa”,<br />

iyo yareysi: “wax yar oo jirdil ah un...” Difaacyada<br />

waxtarka leh ayaa waxaa ka mid ah waxyaabaha<br />

qosolka leh iyo adigoo tamartaada dhanka<br />

wanaagsan u weeciya (ka qaybgalka howl wax- soosaar<br />

leh ama farshaxan).<br />

Ka-hortagga iyo Ka-soo-Kabashada<br />

Basbeelka<br />

JOOJI INKIRAADDA. Dhageyso xikmadda<br />

jirkaaga. Billaaw in adigoo xur ah aad qirato<br />

kurbooyinka iyo cadaadiska muuqda jir ahaan,<br />

maskax ahaan, ama niyaad ahaanba.<br />

JOOJI GOONI ISU SOOCIDDA. Wax walba ha<br />

qaban adigoo kaligaa ah! Samee ama cusboonee<br />

xiriir dhow oo aad la yeelato saaxiibbo iyo kuwa<br />

aad jeceshahay. U dhawaanshahu ma keeno oo<br />

kaliya inaad meel dhow wax ka aragto, waxuu<br />

kaloo ka hortagaa isku buuqidda iyo niyadjabka.<br />

BADDAL DURUUFAHA AAD KU SUGANTAHAY.<br />

Haddii shaqadaada, xiriiradaada, xaaladda aad<br />

ku sugan tahay, ama q<strong>of</strong> uu hoos kuu sii jiidayo,<br />

isku day inaad duruufaha baddasho, ama haddii<br />

ey lagama maarmaan noqto, aad ka tagto.<br />

YAREE CAADAADISKA NOLOSHAADA KA JIRA. U<br />

fiirso meelaha ama dhinacyada kaaga baahan u<br />

dhugyeelasho xad-dhaaf ah kana howlgal sidii<br />

aad u yareyn laheyd cadaadiskaas.<br />

JOOJI KOOL-KOOLINTA FARAHA BADAN. Haddii<br />

aad si joogto ah u qaaddo mashaakilka iyo<br />

masuuliyadaha dad kale, baro inaad si sharaf<br />

leh faraha ugala baxdo. Isku day inaad adigu<br />

naftaada u hesho kool-koolin.<br />

BARO INAAD TIRAAHDO “MAYA”. Waxaad<br />

kaalmeyneysaa yareynta cadaadiska hadii aad<br />

naftaada u hadasho. Tani micnaheedu waxuu<br />

yahay inaad diiddo codsiyaal kale ama dalabaad<br />

la xiriira waqtigaaga iyo dareenkaaga.<br />

BILLAAW INAAD DIB U NOQOTO IYO INAAD<br />

GOYSO. Baro inaad q<strong>of</strong> kale u xilsaarto arrimaha<br />

la xiriira shaqada, guriga iyo saaxiibbada.<br />

Markaan, goysmada micnaheedu waxuu yahay<br />

adigoo badbaadinaya noloshaada.<br />

DIB-U-QIIMEYN KU SAMEE QIYAMKAAGA.<br />

Isku day inaad ka soocdo qiyamka micnaha<br />

kuu leh kuwa ku-meel-gaarka ah iyo kuwa<br />

waqtigoodu kooban yahay, kuwa muhimka ah<br />

kuwa aan muhimka aheyn. Waxaad sidaas ku<br />

keydsaneysaa tamar iyo waqti, billaawna inaad<br />

dareento mid meel dhexe jooga.<br />

BARO XOWLIGA AAD U YEELEYSO NOLOSHAADA.<br />

Isku day inaad nolosho xakameyso. Tamarta<br />

aad heysato waa koobantahay. Hubso waxa<br />

laga rabo iyo waxa lagama maarmaanka u ah<br />

noloshaada, dabadeedna billaaw sidii aad isgu<br />

miisaami laheyd shaqada iyo jaceylka, raaxada<br />

iyo nasashada.<br />

KA TAXADDAR JIRKAAGA. Ha u goyn cuntada,<br />

ha ku dhibin naftaada cunto qallafsan, ha<br />

ismoogeysiin baahida aad u qabto hurdada,<br />

hana jabin ballamada dhaqtarka. Isdaryeel<br />

dhinaca nafaqada.<br />

YAREE WALAACA IYO WALBAHAARKA. Isku<br />

day inaad walaaca quraafaadka ah si aad ah u<br />

yareyso – waxuu baddalayo ma jirto. Waxaad<br />

si wanaagsan xaladdaada wax ugu qaban karta<br />

haddii aad waqti yar ku qarash gareyso walaaca,<br />

waqti badana wax ka qabashada baahidaada<br />

dhabta ah.<br />

KAFTANKAAGA SII WAD. Ku billaaw inaad<br />

marar farxad iyo raynrayn leh noloshada soo<br />

dhexgaliso. Dad aad u tiro yar ayuu basbeelku ku<br />

dhacaa marka ay faraxasan yihiin.<br />

<strong>Difaaca</strong> <strong>Xuquuqda</strong> <strong>Aadanaha</strong>: Buug Xambaarsan Macluumaad loogu Talogalay <strong>Difaaca</strong>yaasha <strong>Xuquuqda</strong> <strong>Aadanaha</strong> | Caddadka 2aad<br />

29

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!