Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...
Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...
Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
aad ku noqoto beel ka cabsaneysa gacan-ka-hadal<br />
iyo xadgudbyo joogto ah, oo arrimaha qaarkood<br />
aan sinnaba loo soo hadal qaadin Ma qabi kartaa<br />
caafimaad adigoo ku dhex nool deegaan aan<br />
caafimaad laheyn<br />
Arrimaha bulsho ee caafimaadka saameeya ayaa<br />
ah xaaladaha dhaqaale iyo bulsho oo ey dadku<br />
ku nool yihiin, ayaga ayaana sababa sida uu<br />
caafimaadkoodu yahay. Waxaa dhawaanahan socday<br />
doodo dhexmarayey dadka aqoonta durugsan u leh<br />
arrintaan taasoo ku saabsaneyd in si rasmi ah loogu<br />
daro shaqaaqada arrimaha saameeya caafimaadka.<br />
Arrimaha caafimaadka saameeya waxaa si rasmi ah<br />
imminka uga mid ah:<br />
sinnaanla’aanta daqliga<br />
ku jiridda iyo ka saaridda bulshada<br />
shaqaalenimada iyo amniga shaqada<br />
duruufaha shaqada<br />
gacan-ka-geysashada dhaqaalaha bulshada<br />
xannaanada ilmanimada hore<br />
waxbarashada<br />
helitaanka cunto<br />
helitaan guri<br />
Waxaa caddaan ah in xusidda arrimaha bulshada<br />
iyo kuwa jirka eysan kaligood ku filneyn wax ka<br />
qabashada dhibaatooinka ka dhashay uur-kutaalada.<br />
Waa in muujinta shaqaaqada loo tixgaliyo<br />
arrin gooni u taagan si kor loogu qaado wacyiga laga<br />
qabo baaxadda dhibaatada ey keentay iyo jidadka ay<br />
suurtagalka tahay in arrinta laga abbaaro.<br />
Si ey iskugu daydo waxkaqabashada baahida dadka<br />
ka badbaaday shaqaaqooyinka muddadii u socday<br />
dagaalka iyo jirdilka loo geysanayay shaqsiyaad,<br />
qoysas iyo beelo ayaa CCVT shaqadeeda waxay<br />
saldhig uga dhigtay aragtida loo yaqaan uur-kutaallo<br />
nafsi iyo burbur (psychosocial trauma <strong>and</strong><br />
destruction) ee uu qeexay Ignacio Martin-Baro.<br />
Martin-Baro ayaa ahaa wadaad Masiixi (Jesuit) ah<br />
isla markaasna ahaa khabiir cilmi-nafsi una dhashay<br />
Spain, kana shaqeyn jiray dalka El Salvador sanadihii<br />
1980dii. Waxaa qoraalladiisa daabacay Madbacadda<br />
Jaamacadda Harvard (University <strong>of</strong> Harvard Press).<br />
Markii ay la xiriireen dadkii la shaqeyn jiray oo<br />
doonayay in ey turjumaan shaqadiisa ayuu ku<br />
jawaabay: “Marka la eego dunidiina, waa daabac<br />
ama dhimo. Teyda marka la eego, waa daabac<br />
oo dhimo”. Dhabtiina, waxaa 1989 ku dilay dalka<br />
El Salvador koox dilaa ah oo xasuuqay asaga,<br />
haweeney guriga uga adeegi jirtay, gabadheedii iyo<br />
dhowr wadaad iyo aqoonyahanno kale oo goobta ka<br />
shaqeynayey.<br />
Aragtidiisa ayaa fasiraad ka bixineysay sida uu<br />
“dhaqan uur-ku-taallo” u soo ifbaxo. Aragtidiisa ayaa<br />
sidoo kale bixisa saldhigga ay CCVT ku fuliso nooc<br />
adeeg ey ku kaalmeyso dadka ka badbaaday jirdil.<br />
Waa qaab dhammeystiran oo isku xiraya adeegyo<br />
lagu daboolayo baahida badbaadayaasha jirdil.<br />
Waxey ku saabsantahay adeegyo “guriga ka dhex<br />
dhaca” iyo isku-xiro ballaaran ee shaqsiyaad iyo<br />
ururro siinaya adeegyo macaamiisha CCVT ama ku<br />
xiraya isku-xiro kale oo dabooli kara baahidooda.<br />
Sida uu aamminsanaa Martin-Baro, waxa ur-kutaallo<br />
nafsi ah ee bulsho (psychosocial trauma) ka<br />
kooban tahay saddax arrimood:<br />
1. Inkasta oo shaqsigu yahay dhibbanaha ugu weyn<br />
ee shaqaaqada abaabulan, waxay dabeecadda<br />
uur-ku-taalladu ku tiirsan tahay asalkeedii<br />
bulshonimo.<br />
Jirdil iyo shaqaaqo abaabulan ayaa ugu<br />
horreyntiiba ah mashaakil bulsho, ee ma ahan<br />
falal u gooni ah shaqsiyaad. Waa qaab bulshada<br />
lagu xakameeyo oo oggolaasho heerar kala<br />
duwan ah heysta. Q<strong>of</strong>ka fulinaaya ayaa waxaa<br />
fasax siiyay horjoogahiisa tooska ah, kaasoo<br />
asaguna ka heysta taliyahiisa, ayadoo sidaas<br />
kala-sarreyntu kor ugu sii soconeyso. Bulshada<br />
ayaa gacan ku leh arrintaan maadaama ey ka<br />
aamusaan amaba ey inkiraan marka falalkaani<br />
dhacayaan.<br />
2. Maadaama bulshada ey soo saarto uur-kutaallada,<br />
shaqsiga dhibbanaha ah iyo arrimaha<br />
bulsho ee sababay in ey dhacdo ayaa labaduba u<br />
baahan daawo iyo xal.<br />
Si taas loo helo, kuma filna in la dhayo shaqsiga<br />
oo kaliya. Haddii markaas dibadda loo saaro<br />
ayadoo ay jiraan isla duruufahii oggolaaday<br />
in uur-ku-taalladu dhacdo, waxaa haddana<br />
dhacaya uur-ku-taallo labaad. Haddii jirdil iyo<br />
shaqaaqo abaabulan ey yihiin mashaakil bulsho,<br />
waa in xalalkooduna noqdaan kuwa bulsho.<br />
3. Waxey uur-ku-taalladu ahaaneysaa mid joogto<br />
ah marka arrimihi dhaliyay ay sidoodii sii<br />
ahaadaan.<br />
Waxaa ka mid ah uur-ku-taallada nafsi/bulsho<br />
fahamka in shaqaaqada abaabulan ey abuurto<br />
xaalado ey ku bullaalaan “dhaqammo uur-ku-taallo”,<br />
marka:<br />
Ey jiraan kala fogaasho bulshadeed iyo sinnaan<br />
la’aan;<br />
Ey been ka soo baxday hey’adaha iyo wareegyo<br />
22<br />
<strong>Difaaca</strong> <strong>Xuquuqda</strong> <strong>Aadanaha</strong>: Buug Xambaarsan Macluumaad loogu Talogalay <strong>Difaaca</strong>yaasha <strong>Xuquuqda</strong> <strong>Aadanaha</strong> | Caddadka 2aad