05.01.2015 Views

Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...

Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...

Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

aad ku noqoto beel ka cabsaneysa gacan-ka-hadal<br />

iyo xadgudbyo joogto ah, oo arrimaha qaarkood<br />

aan sinnaba loo soo hadal qaadin Ma qabi kartaa<br />

caafimaad adigoo ku dhex nool deegaan aan<br />

caafimaad laheyn<br />

Arrimaha bulsho ee caafimaadka saameeya ayaa<br />

ah xaaladaha dhaqaale iyo bulsho oo ey dadku<br />

ku nool yihiin, ayaga ayaana sababa sida uu<br />

caafimaadkoodu yahay. Waxaa dhawaanahan socday<br />

doodo dhexmarayey dadka aqoonta durugsan u leh<br />

arrintaan taasoo ku saabsaneyd in si rasmi ah loogu<br />

daro shaqaaqada arrimaha saameeya caafimaadka.<br />

Arrimaha caafimaadka saameeya waxaa si rasmi ah<br />

imminka uga mid ah:<br />

sinnaanla’aanta daqliga<br />

ku jiridda iyo ka saaridda bulshada<br />

shaqaalenimada iyo amniga shaqada<br />

duruufaha shaqada<br />

gacan-ka-geysashada dhaqaalaha bulshada<br />

xannaanada ilmanimada hore<br />

waxbarashada<br />

helitaanka cunto<br />

helitaan guri<br />

Waxaa caddaan ah in xusidda arrimaha bulshada<br />

iyo kuwa jirka eysan kaligood ku filneyn wax ka<br />

qabashada dhibaatooinka ka dhashay uur-kutaalada.<br />

Waa in muujinta shaqaaqada loo tixgaliyo<br />

arrin gooni u taagan si kor loogu qaado wacyiga laga<br />

qabo baaxadda dhibaatada ey keentay iyo jidadka ay<br />

suurtagalka tahay in arrinta laga abbaaro.<br />

Si ey iskugu daydo waxkaqabashada baahida dadka<br />

ka badbaaday shaqaaqooyinka muddadii u socday<br />

dagaalka iyo jirdilka loo geysanayay shaqsiyaad,<br />

qoysas iyo beelo ayaa CCVT shaqadeeda waxay<br />

saldhig uga dhigtay aragtida loo yaqaan uur-kutaallo<br />

nafsi iyo burbur (psychosocial trauma <strong>and</strong><br />

destruction) ee uu qeexay Ignacio Martin-Baro.<br />

Martin-Baro ayaa ahaa wadaad Masiixi (Jesuit) ah<br />

isla markaasna ahaa khabiir cilmi-nafsi una dhashay<br />

Spain, kana shaqeyn jiray dalka El Salvador sanadihii<br />

1980dii. Waxaa qoraalladiisa daabacay Madbacadda<br />

Jaamacadda Harvard (University <strong>of</strong> Harvard Press).<br />

Markii ay la xiriireen dadkii la shaqeyn jiray oo<br />

doonayay in ey turjumaan shaqadiisa ayuu ku<br />

jawaabay: “Marka la eego dunidiina, waa daabac<br />

ama dhimo. Teyda marka la eego, waa daabac<br />

oo dhimo”. Dhabtiina, waxaa 1989 ku dilay dalka<br />

El Salvador koox dilaa ah oo xasuuqay asaga,<br />

haweeney guriga uga adeegi jirtay, gabadheedii iyo<br />

dhowr wadaad iyo aqoonyahanno kale oo goobta ka<br />

shaqeynayey.<br />

Aragtidiisa ayaa fasiraad ka bixineysay sida uu<br />

“dhaqan uur-ku-taallo” u soo ifbaxo. Aragtidiisa ayaa<br />

sidoo kale bixisa saldhigga ay CCVT ku fuliso nooc<br />

adeeg ey ku kaalmeyso dadka ka badbaaday jirdil.<br />

Waa qaab dhammeystiran oo isku xiraya adeegyo<br />

lagu daboolayo baahida badbaadayaasha jirdil.<br />

Waxey ku saabsantahay adeegyo “guriga ka dhex<br />

dhaca” iyo isku-xiro ballaaran ee shaqsiyaad iyo<br />

ururro siinaya adeegyo macaamiisha CCVT ama ku<br />

xiraya isku-xiro kale oo dabooli kara baahidooda.<br />

Sida uu aamminsanaa Martin-Baro, waxa ur-kutaallo<br />

nafsi ah ee bulsho (psychosocial trauma) ka<br />

kooban tahay saddax arrimood:<br />

1. Inkasta oo shaqsigu yahay dhibbanaha ugu weyn<br />

ee shaqaaqada abaabulan, waxay dabeecadda<br />

uur-ku-taalladu ku tiirsan tahay asalkeedii<br />

bulshonimo.<br />

Jirdil iyo shaqaaqo abaabulan ayaa ugu<br />

horreyntiiba ah mashaakil bulsho, ee ma ahan<br />

falal u gooni ah shaqsiyaad. Waa qaab bulshada<br />

lagu xakameeyo oo oggolaasho heerar kala<br />

duwan ah heysta. Q<strong>of</strong>ka fulinaaya ayaa waxaa<br />

fasax siiyay horjoogahiisa tooska ah, kaasoo<br />

asaguna ka heysta taliyahiisa, ayadoo sidaas<br />

kala-sarreyntu kor ugu sii soconeyso. Bulshada<br />

ayaa gacan ku leh arrintaan maadaama ey ka<br />

aamusaan amaba ey inkiraan marka falalkaani<br />

dhacayaan.<br />

2. Maadaama bulshada ey soo saarto uur-kutaallada,<br />

shaqsiga dhibbanaha ah iyo arrimaha<br />

bulsho ee sababay in ey dhacdo ayaa labaduba u<br />

baahan daawo iyo xal.<br />

Si taas loo helo, kuma filna in la dhayo shaqsiga<br />

oo kaliya. Haddii markaas dibadda loo saaro<br />

ayadoo ay jiraan isla duruufahii oggolaaday<br />

in uur-ku-taalladu dhacdo, waxaa haddana<br />

dhacaya uur-ku-taallo labaad. Haddii jirdil iyo<br />

shaqaaqo abaabulan ey yihiin mashaakil bulsho,<br />

waa in xalalkooduna noqdaan kuwa bulsho.<br />

3. Waxey uur-ku-taalladu ahaaneysaa mid joogto<br />

ah marka arrimihi dhaliyay ay sidoodii sii<br />

ahaadaan.<br />

Waxaa ka mid ah uur-ku-taallada nafsi/bulsho<br />

fahamka in shaqaaqada abaabulan ey abuurto<br />

xaalado ey ku bullaalaan “dhaqammo uur-ku-taallo”,<br />

marka:<br />

Ey jiraan kala fogaasho bulshadeed iyo sinnaan<br />

la’aan;<br />

Ey been ka soo baxday hey’adaha iyo wareegyo<br />

22<br />

<strong>Difaaca</strong> <strong>Xuquuqda</strong> <strong>Aadanaha</strong>: Buug Xambaarsan Macluumaad loogu Talogalay <strong>Difaaca</strong>yaasha <strong>Xuquuqda</strong> <strong>Aadanaha</strong> | Caddadka 2aad

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!