05.01.2015 Views

Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...

Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...

Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

wareegid, shaqo laalid iyo ka saarid hannaanka<br />

wadaxaajoodyada qaranka” taas oo ku saleysan<br />

takoorid.<br />

Caqabadaha Jinsjiga ku Saleysan<br />

Caqabad aad u weyn oo hortaalla shaqada<br />

difaacayaasha xuquuqda aadanaha haweenka<br />

ayaa ah ayadoo galmoodka difaacayaasha uu<br />

badanaaba noqdo udub-dhexaadka ololeha looga<br />

soo horjeedo shaaqdooda. Badanaaba haweenka<br />

difaaca xuquuqda aadanaha ayaa la yoolbeegsada<br />

ayadoo ujeeddadu tahay in waxyeello loo geysto<br />

dumarnimadooda 30 sida xadgudub galmood iyo<br />

kufsi. <strong>Difaaca</strong>yaasha dadka laga tirada badan yahay<br />

ee u dooda xuquuqda ragga isu-taga iyo haweenka<br />

isu-taga ayaa la kulmay weeraro ayadoo shaqadooda<br />

ey la socoto hanjabaad in kufsi lagu “daaweynayo”.<br />

‘Cambaareyn dhinaca galmada’ (‘Sexualitybaiting’)<br />

ayaa badanaaba la adeegsadaa si “cabsi<br />

loo galiyo, sharfta looga rido, wajigabax loogu<br />

sameeyo, loo cabburiyo, ama niyadda looga jabiyo<br />

si eysan haweenku uga hadlin arrimaha la xiriira<br />

galmoodka, xuquuqda aadanaha ee galmoodka<br />

iyo xuquuqda kaleba.” 31 Waxay tani yeelan kartaa<br />

muqaallo kala duwan oo badankooda looga dan<br />

leeyahay in waxyeello loo geysto sumcadda iyo<br />

xushmada difaacaha. Waxaa lagu shabbadeeyaa<br />

in ey yihiin haween u galmoota dumarka, cir-lagasoo-tuur<br />

iyo dhaqan bi’iso si loo karaama dilo,<br />

loogana dhigo kuwa sharciga ka baxsan xuquuqda<br />

ey difaacayaan iyo waliba xaqa in q<strong>of</strong>ku uu kor u<br />

hadlo. Jogteynta in laga dhigo kuwa aan la soo hadal<br />

qaadin galmoodmka iyo xuquuqda galmoodka ayaa<br />

kaalmeynaya kuwa isku dayaya in ey aammusiyaan<br />

difaacayaasha xuquuqda aadanaha ee haweenka.<br />

La-xisaabtan la’aanta Gabboodfalayaasha<br />

Xadgudubyada loo geysto xuquuqda DXAH<br />

ayaa yoolbeegsada shaqsiga difaaca xuquuqda<br />

aadanaha haweenka iyo ururada u dooda xuquuqda<br />

haweenka. Dadka takoorka iyo xadgudubyada<br />

waaweyn u geysta xuquuqda difaacayaasha ayaa<br />

waxay iskugu jiraan Dowlad 32 iyo kuwa kale oo<br />

30 A/HRC/16/44, Warbixinta Ergeyga Gaarka ah ee qaabbilsan<br />

Xaaladda <strong>Difaaca</strong>yaasha <strong>Xuquuqda</strong> <strong>Aadanaha</strong>, Margaret<br />

Sekaggya, ey u soo gudbisay Golaha <strong>Xuquuqda</strong> <strong>Aadanaha</strong><br />

20kii Disember 2010. Waxaa laga helayaa faqradda 87 bogga<br />

17. Waxey warbixintu xiganeysaa war-isgaarsiin laga soo<br />

diray 2005 Central <strong>Africa</strong>n Republic kuna saabsaneyd isku<br />

day kufsi loo geystay gabar ey dhashay haweeney difaace ah<br />

iyo kufsi loogu hanjabay q<strong>of</strong> u dooda LGBT ee Kenya.<br />

31 Kor lr. 6 bogga 8<br />

32 Kor lr.12 faqradda 107, bogga 20. “Ergeyga gaarka ah ayaa<br />

ka walaacsan xadgudubyada faraha badan ee muuqda in<br />

ey ka mid yihiin xubno ka tirsan dadka degaanka<br />

iyo qoysaska difaacayaasha. In lagala xisaabtamo<br />

kuwa xadgudubka sameeyay falka ey geysteen<br />

ayaa ah howl dhib badan marka la eego degaanka<br />

guud ahaanba ey ku yartahay arxanka loo hayo<br />

difaacayaasha xuquuqda aadanaha haweenka<br />

iyo xuquuqda ay difaacayaanba. Inkasta oo<br />

xukuumadaha ka jira gobol-hoosaadka badankood<br />

ey qaateen halbeegyada xuquuqda aadanaha<br />

caalamka ayaa haddana sida ey ugu hoggansamaan<br />

ku xirantahay hadba sida ey la noqoto iyo<br />

qorshahooda siyaasadeed sida uu yahay. Taageerada<br />

ey xukuumadaha qaarkood u fidiyaan “arrimaha<br />

haweenka” ayaa badanaaba daaha laga qaadaa<br />

ayagoo ah xuub dusha saran kuna xiran hadba<br />

sida loo arko in ey dan ugu jirto aydoon si hufan<br />

wax looga qabaneyn sababaha ey ku qotomaan<br />

takoorka iyo sinnaanla’aanta joogtada ah. Gees-urixidda<br />

joogtada ah ee haweenka lagu hayo ayaa sii<br />

wiiqaya awoodda in ey caddaaladda horgeeyaan<br />

kuwa ku xadgudbay xuquuqdooda. Waxey tani ku<br />

sii dhabowday difaacayaasha xuquuqda aadanaha<br />

haweenka oo jabiyay waxa loo nisbeeyo in ey yihiin<br />

xeerar guud maadaama ey ka hadlaan xuquuq iyo<br />

waxayaabaha uu q<strong>of</strong>ku xaq u leeyahay. Madaxda<br />

ayaa siyaabo kala duwan awoodahooda u adeegsan<br />

kara sida joojinta diiwaangalinta urur ayagoo u<br />

eegaya howsha ey qabanayaan, muddada go’aan<br />

ka gaaridda dacwooyinka oo la dheereynayo iyo<br />

qashqashaadda ey ciidamada amnigu geysanayaan.<br />

Inkasta oo nidaamka caalamiga ah uu ku dhisan<br />

yahay la-xisaabtan iyo waajibaad dowladaha<br />

ka saaran muwaaddiniintooda ayaa haddana<br />

ey adagtahay in wax laga qabto. Tabardarida<br />

beesha caalamka ka heysta in ey cadaadis saarto<br />

dowladaha xadgudubka sameeya ayaa badanaaba<br />

la muujiyay in ey la xiriirto maqnaasha awoodla’aan<br />

ka jirta arrimaha lagu tilmaamo dano qaran<br />

oo carrabka lagu dhufto ayadoo la tilmaamayo<br />

madaxbannaanida Dowladda. Waxey Ergeyga Gaarka<br />

ahi, Margaret Sekaggya si gaar ah u sheegtay doorka<br />

dowladaha iyo dhacdooyinka naxdinta leh ee la soo<br />

gudbiyay oo sheegaya in dowladaha xadgudubka<br />

geesta ey u muuqdaan in ey yoolbeegsadaan<br />

difaacayaasha xuquuqda haweenka iyo dadka laga<br />

tirada badan yahay.<br />

Waxaa tacaddiyadaas u wehliya difaacayaasha<br />

kuwa kale oo ey u geystaan dadka aan dowladda<br />

ku xirneyn (non-State actors). Dadkaan kale<br />

ayaa waxaa ka mid ah xubnaha qoyska iyo dadka<br />

ey geesteen wakiillada Dowladda, kuwaas ey ka mid yihiin<br />

saraakiisha booliska, milatariga, saraakiisha Xukuumadda<br />

iyo garsoorka. Xadgudubyadaan ayaa iskugu jira xabsi,<br />

qashqashaad, jirdil, dambi-u-yeelid, xukun khaldan iyo xataa<br />

magac-xumo, hanjabaadyo, iyo hanjabaadyo dhimasho iyo<br />

dil.”<br />

40<br />

<strong>Difaaca</strong> <strong>Xuquuqda</strong> <strong>Aadanaha</strong>: Buug Xambaarsan Macluumaad loogu Talogalay <strong>Difaaca</strong>yaasha <strong>Xuquuqda</strong> <strong>Aadanaha</strong> | Caddadka 2aad

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!