05.01.2015 Views

Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...

Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...

Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Cutubka 4aad<br />

Ololelyaasha <strong>Xuquuqda</strong> <strong>Aadanaha</strong><br />

<strong>Difaaca</strong>yaasha xuquuqda aadanaha ayaa marka ey<br />

gudanayaan howlahooda ey ku difaacayan xuquuda<br />

aadanaha ee dadka kale waxey qalab ahaan u<br />

adeegsan karaan xeeladaha ololaha, howlaha<br />

qalqaalinta iyo u doodidda. Ujeeddada ololeha laga<br />

leeyahay ayaa ah in la helo isbaddal wanaagsan,<br />

ayadoo dadka ka dhigeysa kuwa fuliya ballamada<br />

ey qaadaan, gutana waajibaadkooda.Waxaa kaloo<br />

loo adeegsan karaa sidii loo abuuri lahaa wacyigalin<br />

ballaaran oo ku saabsan arrimaha qaarkooda. Waxaa<br />

qoraalkaan looga danleeyahay inuu bixiyo saldhigga<br />

muuqal guud oo ku saasban sida loo sameeyo<br />

naqshadda xeeladaha olole lagu dabaqi karo arrimo<br />

kala duwan, eyna adeegsan karan ururo qabta<br />

howlo kala duwan. 19<br />

Ololeyaasha xuquuqda aadanaha ayaa ah waddo<br />

muhim ah oo lagu raadiyo joojinta tacaddiyada<br />

xuquuqda aadanaha, looguna magdhabo kuwa<br />

xuquuqdooda lagu tacaddiyay. Waxaa dhici karta<br />

in shaqsiyaad iyo bulshooyin ey u istaagaan<br />

xuquuqdooda (eeg sida beryahaan dambe uu u<br />

kobcay halganka muwaaddiniinta) ama in kuwa kale<br />

oo ayaga matalaya ey beddelkooda u ololeyaan,<br />

gaar ahaan marka eysan kuwa hore aqoon u laheyn<br />

xuquuqdooda iyo sida saameyn loogu yeesho<br />

sidii isbaddal u dhici lahaa. Sida uu qabo Qodabka<br />

1aad ee Baaqa QM ee <strong>Difaaca</strong>yaasha <strong>Xuquuqda</strong><br />

<strong>Aadanaha</strong> 20 “Waxuu q<strong>of</strong> kasta xaq u leeyahay, shaqsi<br />

ahaan iyo asagoo ey wehliyaan kuwa kale, inuu kor<br />

u qaado iyo inuu u halgamo ilaalinta iyo xaqiijinta<br />

xuquuqda aadanaha iyo xorriyaadka asaasiga ah<br />

ee heer qaran, heer gobol iyo heer dowli ahba.”<br />

Dhabtii, waxuu q<strong>of</strong> kasta xaq u leeyahay inuu u<br />

ololeeyo xuquuqda dadka kale iyo kuwoodaba.<br />

Qorsheynta olole<br />

Si ololehaagu u guuleysto, waxaa loo baahanyahay<br />

in la dajiyo ujeeddooyin ku xiran isbaddalka aad<br />

dooneyso inaad keento. Ujeeddooyinkaani waa in ey<br />

noqdaan kuwa mucayin ah, la cabbiri karo, la gaari<br />

karo, la xaqiijin karo, isla markaasna muddeysan. Si<br />

19 Qoraalka asalkiisii waxaa qoray Carol Magambo ayadoo<br />

Rachel Nicholson ey casriyeeysay. Neil Blazevic ayaa ku daray<br />

dhextaalka Warbaahinta Bulshada (Cutubka 4.5).<br />

20 Magaca Baaqa oo dhammeystiran ayaa ah: Declaration<br />

on the Right <strong>and</strong> Responsibility <strong>of</strong> Individuals, Groups <strong>and</strong><br />

Organs <strong>of</strong> Society to Promote <strong>and</strong> Protect Universally Recognized<br />

<strong>Human</strong> Rights <strong>and</strong> Fundamental Freedoms. Si aad<br />

u hesho waxaad u mari kartaa : Office <strong>of</strong> the United Nations<br />

High Commissioner for <strong>Human</strong> Rights: http://www.ohchr.<br />

org/english/law/freedom.htm<br />

aad u ogaato illaa iyo heerka ey mucayin yihiin iyo<br />

heerka ey yihiin kuwa la cabbiri karo, waa inaad ugu<br />

horreyntaba aad isweydiiso waxaad rajeyneyso, iyo<br />

waxaad fileyso in ey isbaddalaan marka uu ololehu<br />

dhammaado.<br />

Marka labaad, waa inaad cilmi-baaris sameyso si<br />

aad u ogaato xeeladda ololehaagu yeelanayo. Waxaa<br />

kaliya oo xeelad wax-ku-ool ah la sameyn karaa<br />

marka arrimaha meesha jira si dhammeystiran loo<br />

fahmo. Tan ayaa kuu saamaxeysa inaad qeexdo<br />

mushkiladda aad dooneyso inaad xalliso iyo inaad<br />

fahamto, tusaale ahaan, cidda ka masuulka ah<br />

tacaddiyada iyo sababta ey u dhacayaan. Sidoo<br />

kale, waa in markaad sameyneyso cilmi-baarista<br />

heshaa jawaabaha su’aalaha ey ka midka yihiin:<br />

waa maxay farriinta aan rabno inaan gudbino iyo<br />

waa maxay isbaddalka aan rabno inaan aragno<br />

Maxaan u rabnaa isbaddalkaan Waa kuwee dadka<br />

aan yoolka ka dhiganeyno – waa kuwee dadka<br />

danta ka leh iyo masuuliyiinta arrintaan saameynta<br />

ku leh Sideen u sameynaa arrintaan iyo waa<br />

kuwee qalabka aan adeegsaneyno Ma waxaan<br />

ku sameyneynaa internetka, telefon, warbaahin,<br />

casharo, doodo, bannaanbaxyo, b<strong>and</strong>higyo,<br />

mase waxaan diyaarinaa cabashooyin qoraal ah<br />

Halkee baan dadaalladeenna yool uga dhignaa<br />

Ma waxay noqoneysaa heer degaan, qaran, gobol<br />

ama heer dowli ah Ugu dambeyntii, goorma ayuu<br />

ololeheennu qabsoomayaa Marka cilmi-baarista<br />

lagu sameynayo arrimaha ololeha, waxaa loo<br />

baahanyahay in meel la isla dhigo waddada ugu<br />

wanaagsan ee lagu gaari karo ujeeddooyinka iyo<br />

sida la isugu darayo isticmaalka farsamooyinka kala<br />

duwan ee lagu sameeyo ololeha oo mar dambe<br />

aan gadaal uga hadli doono. Dood dhexmarta<br />

kooxda abaabuleysa ololeha kuna saabsan hababka<br />

la adeegsanayo ayaa waxter weyn yeelan doonta<br />

maadaam la isbarbardhigayo kuwa faa’iidada leh iyo<br />

kuwa khasaare keeni kara.<br />

Waxaa halkaan ku qoran tusaale olole mucayan ah,<br />

ayadoo tallaabo-tallabo loo qaadayo hannaanka<br />

cilmi-baarista iyo qorsheynta.:<br />

Waxaad tahay urur ka tirsan bulshada rayadka ah ee<br />

Ug<strong>and</strong>a oo doonaya in la ansixiyo Xeerka Xiriirada<br />

Guriga. Waxaad u baahantahay inaad isweydiiso,<br />

maxaan ugu baahannahay in Xeerka la ansixiyo<br />

In la siiyo dumarka iyo raggaba sinnaan marka la fiiriyo<br />

arrimaha guurka, furriinka iyo hantida qoyska.<br />

<strong>Difaaca</strong> <strong>Xuquuqda</strong> <strong>Aadanaha</strong>: Buug Xambaarsan Macluumaad loogu Talogalay <strong>Difaaca</strong>yaasha <strong>Xuquuqda</strong> <strong>Aadanaha</strong> | Caddadka 2aad<br />

31

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!