Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...
Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...
Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Cutubka 4aad<br />
Ololelyaasha <strong>Xuquuqda</strong> <strong>Aadanaha</strong><br />
<strong>Difaaca</strong>yaasha xuquuqda aadanaha ayaa marka ey<br />
gudanayaan howlahooda ey ku difaacayan xuquuda<br />
aadanaha ee dadka kale waxey qalab ahaan u<br />
adeegsan karaan xeeladaha ololaha, howlaha<br />
qalqaalinta iyo u doodidda. Ujeeddada ololeha laga<br />
leeyahay ayaa ah in la helo isbaddal wanaagsan,<br />
ayadoo dadka ka dhigeysa kuwa fuliya ballamada<br />
ey qaadaan, gutana waajibaadkooda.Waxaa kaloo<br />
loo adeegsan karaa sidii loo abuuri lahaa wacyigalin<br />
ballaaran oo ku saabsan arrimaha qaarkooda. Waxaa<br />
qoraalkaan looga danleeyahay inuu bixiyo saldhigga<br />
muuqal guud oo ku saasban sida loo sameeyo<br />
naqshadda xeeladaha olole lagu dabaqi karo arrimo<br />
kala duwan, eyna adeegsan karan ururo qabta<br />
howlo kala duwan. 19<br />
Ololeyaasha xuquuqda aadanaha ayaa ah waddo<br />
muhim ah oo lagu raadiyo joojinta tacaddiyada<br />
xuquuqda aadanaha, looguna magdhabo kuwa<br />
xuquuqdooda lagu tacaddiyay. Waxaa dhici karta<br />
in shaqsiyaad iyo bulshooyin ey u istaagaan<br />
xuquuqdooda (eeg sida beryahaan dambe uu u<br />
kobcay halganka muwaaddiniinta) ama in kuwa kale<br />
oo ayaga matalaya ey beddelkooda u ololeyaan,<br />
gaar ahaan marka eysan kuwa hore aqoon u laheyn<br />
xuquuqdooda iyo sida saameyn loogu yeesho<br />
sidii isbaddal u dhici lahaa. Sida uu qabo Qodabka<br />
1aad ee Baaqa QM ee <strong>Difaaca</strong>yaasha <strong>Xuquuqda</strong><br />
<strong>Aadanaha</strong> 20 “Waxuu q<strong>of</strong> kasta xaq u leeyahay, shaqsi<br />
ahaan iyo asagoo ey wehliyaan kuwa kale, inuu kor<br />
u qaado iyo inuu u halgamo ilaalinta iyo xaqiijinta<br />
xuquuqda aadanaha iyo xorriyaadka asaasiga ah<br />
ee heer qaran, heer gobol iyo heer dowli ahba.”<br />
Dhabtii, waxuu q<strong>of</strong> kasta xaq u leeyahay inuu u<br />
ololeeyo xuquuqda dadka kale iyo kuwoodaba.<br />
Qorsheynta olole<br />
Si ololehaagu u guuleysto, waxaa loo baahanyahay<br />
in la dajiyo ujeeddooyin ku xiran isbaddalka aad<br />
dooneyso inaad keento. Ujeeddooyinkaani waa in ey<br />
noqdaan kuwa mucayin ah, la cabbiri karo, la gaari<br />
karo, la xaqiijin karo, isla markaasna muddeysan. Si<br />
19 Qoraalka asalkiisii waxaa qoray Carol Magambo ayadoo<br />
Rachel Nicholson ey casriyeeysay. Neil Blazevic ayaa ku daray<br />
dhextaalka Warbaahinta Bulshada (Cutubka 4.5).<br />
20 Magaca Baaqa oo dhammeystiran ayaa ah: Declaration<br />
on the Right <strong>and</strong> Responsibility <strong>of</strong> Individuals, Groups <strong>and</strong><br />
Organs <strong>of</strong> Society to Promote <strong>and</strong> Protect Universally Recognized<br />
<strong>Human</strong> Rights <strong>and</strong> Fundamental Freedoms. Si aad<br />
u hesho waxaad u mari kartaa : Office <strong>of</strong> the United Nations<br />
High Commissioner for <strong>Human</strong> Rights: http://www.ohchr.<br />
org/english/law/freedom.htm<br />
aad u ogaato illaa iyo heerka ey mucayin yihiin iyo<br />
heerka ey yihiin kuwa la cabbiri karo, waa inaad ugu<br />
horreyntaba aad isweydiiso waxaad rajeyneyso, iyo<br />
waxaad fileyso in ey isbaddalaan marka uu ololehu<br />
dhammaado.<br />
Marka labaad, waa inaad cilmi-baaris sameyso si<br />
aad u ogaato xeeladda ololehaagu yeelanayo. Waxaa<br />
kaliya oo xeelad wax-ku-ool ah la sameyn karaa<br />
marka arrimaha meesha jira si dhammeystiran loo<br />
fahmo. Tan ayaa kuu saamaxeysa inaad qeexdo<br />
mushkiladda aad dooneyso inaad xalliso iyo inaad<br />
fahamto, tusaale ahaan, cidda ka masuulka ah<br />
tacaddiyada iyo sababta ey u dhacayaan. Sidoo<br />
kale, waa in markaad sameyneyso cilmi-baarista<br />
heshaa jawaabaha su’aalaha ey ka midka yihiin:<br />
waa maxay farriinta aan rabno inaan gudbino iyo<br />
waa maxay isbaddalka aan rabno inaan aragno<br />
Maxaan u rabnaa isbaddalkaan Waa kuwee dadka<br />
aan yoolka ka dhiganeyno – waa kuwee dadka<br />
danta ka leh iyo masuuliyiinta arrintaan saameynta<br />
ku leh Sideen u sameynaa arrintaan iyo waa<br />
kuwee qalabka aan adeegsaneyno Ma waxaan<br />
ku sameyneynaa internetka, telefon, warbaahin,<br />
casharo, doodo, bannaanbaxyo, b<strong>and</strong>higyo,<br />
mase waxaan diyaarinaa cabashooyin qoraal ah<br />
Halkee baan dadaalladeenna yool uga dhignaa<br />
Ma waxay noqoneysaa heer degaan, qaran, gobol<br />
ama heer dowli ah Ugu dambeyntii, goorma ayuu<br />
ololeheennu qabsoomayaa Marka cilmi-baarista<br />
lagu sameynayo arrimaha ololeha, waxaa loo<br />
baahanyahay in meel la isla dhigo waddada ugu<br />
wanaagsan ee lagu gaari karo ujeeddooyinka iyo<br />
sida la isugu darayo isticmaalka farsamooyinka kala<br />
duwan ee lagu sameeyo ololeha oo mar dambe<br />
aan gadaal uga hadli doono. Dood dhexmarta<br />
kooxda abaabuleysa ololeha kuna saabsan hababka<br />
la adeegsanayo ayaa waxter weyn yeelan doonta<br />
maadaam la isbarbardhigayo kuwa faa’iidada leh iyo<br />
kuwa khasaare keeni kara.<br />
Waxaa halkaan ku qoran tusaale olole mucayan ah,<br />
ayadoo tallaabo-tallabo loo qaadayo hannaanka<br />
cilmi-baarista iyo qorsheynta.:<br />
Waxaad tahay urur ka tirsan bulshada rayadka ah ee<br />
Ug<strong>and</strong>a oo doonaya in la ansixiyo Xeerka Xiriirada<br />
Guriga. Waxaad u baahantahay inaad isweydiiso,<br />
maxaan ugu baahannahay in Xeerka la ansixiyo<br />
In la siiyo dumarka iyo raggaba sinnaan marka la fiiriyo<br />
arrimaha guurka, furriinka iyo hantida qoyska.<br />
<strong>Difaaca</strong> <strong>Xuquuqda</strong> <strong>Aadanaha</strong>: Buug Xambaarsan Macluumaad loogu Talogalay <strong>Difaaca</strong>yaasha <strong>Xuquuqda</strong> <strong>Aadanaha</strong> | Caddadka 2aad<br />
31