05.01.2015 Views

Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...

Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...

Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

degaanka, shirkadaha gaar ah, shaqaalaha<br />

warbaahinta, kooxaha hubeysan, ururada asal raac<br />

ah iyo hey’ado maaliyadeed ee dowli ah. Waxaa<br />

nasiibdarro ah in nidaamka qaanuunka caalamiga<br />

ah ee hadda jira uu tabardaranyahay marka la<br />

eego qodobadiisa la xiriira la-xisaabtanka dadkaas<br />

iyo sida loo dhaqangalinaayaba. Waajibaadyada<br />

dowladaha ka saran difaaca muwaadiniintooda<br />

iyo sidoo kale DXAH ayaa badanaaba la fulin, lana<br />

fulin karin. Sidaas darted, ayaa dadka xadgudubka<br />

geesta aan loola xisaabtamin. Xoogagga xagjirka<br />

ah ee siyaasadda ama/iyo kuwa diinta ayaa sida<br />

badan ku tunta xuquuqda rayadka ayagoo dajiya<br />

qawaaniin si ula-kac ah ciriiri u galiya xorriyadaha<br />

asaasiga ee bulshada. Waxaa badanaaba saldhig u<br />

ah yoolbeegsiga haweenka jinsigooda iyo doork ey<br />

bulshada ku dhex leeyihiin. Gaar ahaan, xaaladaha<br />

ey jiraan iska-horimaadyo hubeysan iyo ka go’idda<br />

dal ayaa dadka aan dowladda ku xirneyn yihiin<br />

kuwa xadgudubyada ugu badan u geesta xuquuqda<br />

aadanaha. Haweenka ayaa badanaaba la weeraraa,<br />

sharfatoodana meel looga dhacaa taasoo mar kale<br />

ku xiran doorkooda taranka iyo astaanta sharafta<br />

qoyska. <strong>Difaaca</strong>yaasha xuquuqda aadanaha<br />

haweenka ee ka shaqeeya goobo iska-horimaad<br />

hubeysan ka jiro ayey soo wajahaan caqaabado<br />

badan maadaama ey yihiin difaacayaal isla<br />

markaasna ah haween taas oo markaas u nugleeya<br />

weeraro jinsiga u gaar ah. <strong>Difaaca</strong>yaasha ayaa si<br />

gaar ah loola soo baxaa marka la weerarayo si loo<br />

muujiyo khatarta ka imaaneysa kor-u-hadalka iyo si<br />

dadka degaanka looga niyadjabiyo in ey ku daydaan.<br />

Si kastaba ha ahaatee, haddii ey yihiin xubanaha<br />

qoyska iyo dadka degaanka kuwa ku xadgudba<br />

xuquuqda difaacayaasha xuquuqda aadanaha<br />

haweenka, in lala xisaabtamo iyo in magadhow laga<br />

qaado ayaa sii adkaaneysa maadaama ey imaaneyso<br />

caaddifad iyo isku tiirsanaanta bulshada. Raadadka<br />

xun-xun oo howsha difaaca xuquuqda aadanahu ku<br />

rebaan qoyska iyo carruurta iyo sida xun uu q<strong>of</strong>ka<br />

ey isku dhaxaan u arko, ayaa xannibi kara rabitaanka<br />

haweenka u qabaan in ey kor u hadlaan. Cabsida<br />

ey ka qabaan in la deyriyo iyo in bulshadu ka soo<br />

qaadaan waxaan jirin oo kale ayaa si fudud saameyn<br />

ugu yeelan kara in difaacayaashu ku dhiiradaan ka<br />

hadalka arrin xasaasi ah. Sida caadiga ah, marka<br />

loo hanjabo difaacayaasha waxaa yar meel ey<br />

ka heli karaan amni oo ka baxsan guryahooda.<br />

Xadgudubyada dhinaca jirka iyo dhinaca galmoodka<br />

oo ka yimada gudaha qoyska kana dhasha shaqada<br />

difaaca oo ey haweentu qabato ayaa sida badan<br />

hey’adaha awoodda leh u tixgaliyaan “arrin guri”<br />

taas oo keeneysa inaan waxba loo raacin dadkii<br />

xadgudubka sameeyay. Xaaladahaan jira awgood,<br />

ayaa in la wanaajiyo la-xisabtanka dadka dowladda<br />

ka baxsan oo xadgudubyada sameeya iyo aqoonsiga<br />

xuquuqda difaaca xuquuqda aadanaha ee haweenka<br />

ey u leeyihiin in ey difaacaan xuquuqda dadka kale u<br />

tahay caqabad weyn oo jirta.<br />

Tallaabooyin yar-yar oo isbaddal keenaya<br />

Sidee kale oo ilaalin wanaagsan lagu heli karaa<br />

difaacayaasha xuquuqda aadanaha haweenka<br />

Waxaa hubanti ah in eysan jirin jawaab fudud.<br />

Hase yeseehee, markaan eegno faahfaahinta<br />

kore, waxaa caddaan noqoneysa in abbaarahu<br />

yeelanayo dhinacyo badan, ayadoo wax laga<br />

qabanayo sababaha ey ku qotomaan takoorka<br />

joogtada ah oo u keenaya DXAH khatro mucayan<br />

ah. Waa in ujeeddada tani ey noqotaa baddalidda<br />

sida ey u fakaraan kuwa xadgudubka geysta iyo<br />

dhisidda hey’ado bulshada ka dhex jira oo awood<br />

u leh siinta dhammaan muwaaddiniinta ilaalin<br />

loo simanyahay ayadoo aan loo eegin jinsi. Tani<br />

isla markiiba ma dhceyso, qoraalkanina kuma<br />

<strong>and</strong>acoon karo inuu xal u hayo sinnaan la’aanta<br />

joogtada ah ee ka jirta bulshadeenna. Hase yeeshee,<br />

waxuu isku dayayaa inuu bixiyo fikrado wax looga<br />

qabanayo nugaylnimada gaarka ah ee DXAH ee<br />

socda muddada dheer. 33 Ololeha dowliga ah ee<br />

DXAH ee kor ku xusan ayaa tusaale wanaagsan<br />

u ah isku-dayga lagu abuurayo isbaddal loo<br />

dhanyahay. Waxuu ka soo baxay dadaal isku-xiro<br />

ka dhexeeyey kooxo u doda xuquuqda haweenka<br />

iyo ururo xuquuqda aadanaha, kaasoo isku keenay<br />

aqoon iyo niyad ka imaaneysay meelo kala duwan.<br />

Ujeeddada lagu baaqay ee ololeha ayaa ahaa<br />

teegeeridda difaacayaasha xuquuqda aadanaha<br />

ee ka jira dunida dhammaanteed oo u halgamaya<br />

kor-u- qaadidda xuquuqda dadka kale. Si kastaba<br />

ha ahaatee, ololeha ayaa daneynaya inuu diiradda<br />

saaro difaacayaasha khatarta ku jira sababo la xiriira<br />

aqoonsiga galmoodkooda iyo/ama jinsigooda. Si<br />

tan loo helo ayaa waxaa culeys la saarayaa sidii<br />

“loo hormarin lahaa xeelado lagu falaanqeeyo<br />

iyo kuwa siyaasadeed oo loo dhanyahay oo lagu<br />

sii adkeynayo difaaca difaacayaasha xuquuqda<br />

aadanaha haweenka taaso loo marayo aydoo<br />

mar kale la qirayo ballanqaadyada dowladaha<br />

oo dhan aqoonsadeen ee la xiriira mabaad’iida<br />

dimoqraaddiyadda iyo xuquuqda iyo xorriyaadka<br />

adanaha ee caalamiga.” Haddii la sii jiclciyo, taas<br />

micnaheedu waxuu noqonoyaa in la sii wado<br />

dadaallada qaramada iyo kuwa dowliga ah oo<br />

is-dhinac socda si tixgalin loo siiyo waxyaabaha<br />

qaran u gaar ah isla markaana loo adeegsado<br />

33 Qeybaha kale ee buuggaan ayaa talooyin ka bixinaya sida<br />

wax looga qabanayo walaacyada amniga ee shaqsiyeed.<br />

Eeg cutubyada “<strong>Difaaca</strong>yaasha <strong>Xuquuqda</strong> <strong>Aadanaha</strong> oo<br />

loo Hanjabayo: Abbaaraha Amniga Goobta shaqadooda”<br />

iyo “Nidaamyada Caalamiga iyo kuwa Goboleed ee Loogu<br />

Talogalay Ilaalinta <strong>Difaaca</strong>yaasha <strong>Xuquuqda</strong> Aadanha”.<br />

<strong>Difaaca</strong> <strong>Xuquuqda</strong> <strong>Aadanaha</strong>: Buug Xambaarsan Macluumaad loogu Talogalay <strong>Difaaca</strong>yaasha <strong>Xuquuqda</strong> <strong>Aadanaha</strong> | Caddadka 2aad<br />

41

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!