Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...
Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...
Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Cutubka 5aad<br />
<strong>Difaaca</strong>yaasha <strong>Xuquuqda</strong> <strong>Aadanaha</strong> Haweenka - Baahida loo qabo<br />
Tallaabo Qorsheysan<br />
Doorka muhimka ah oo ey ciyaaraan difaacayaasha<br />
xuquuqda aadanaha haweenka (DXAH) ayaa si<br />
aad ah sanadahaan dambe loo aqoonsaday. Hase<br />
yeeshee, caqabadaha iyo baahida gaarka ah oo<br />
ey leeyihiin ayaan gabi ahaanba la fahamsaneyn,<br />
sidoo kalena aan waxba laga qaban marka la eego<br />
gudaha dhaqdhaqaaqa xuquuqda aadanaha iyo<br />
dibaddiisaba. Qodobkaan ayaa ujeeddadiisu tahay<br />
inuu muuqaal guud ka bixiyo xaaladda ey ku sugan<br />
yihiin iyo caqabadaha horyaalla DXAH iyo sidoo kale<br />
qaabab suurtogalinaya sidii ey gobolka Bariga iyo<br />
Geeska Afrika ugu heli lahaayeen ilaalin iyo tageero<br />
wanaagsan. 23<br />
Caqabadaha<br />
Qeexidda difaacayaasha xuquuqda aadanaha<br />
haweenka kuma saabsana haweenka difaaca<br />
xuquqda aadanaha kaliya balse waxaa kale oo ey<br />
ku saabantahay ragga difaaca xuquuqda haweenka.<br />
Haddii aan eegno sida loo qeexay muddadii uu<br />
socday ololeha DXAH ee 2004, 24 “’<strong>Difaaca</strong>yaasha<br />
<strong>Xuquuqda</strong> <strong>Aadanaha</strong> Haweenka’ waxaa ah<br />
haweenka ku howlan difaaca xuquuqda aadanaha<br />
oo loo yoolbeegsado cidda ey yihiin iyo sidoo kale<br />
dhammaan dadka ku howlan difaaca xuquuqda<br />
haweenka ee loo yoolbeegsado waxa ey qabtaan.” 25<br />
<strong>Difaaca</strong>yaasha xuquuqda aadanaha haweenka ayaa<br />
badanaaba waxaa soo foodsaara caqabado badan<br />
taasoo ey ugu wacantahay ayagoo ah difaacayaasha<br />
xuquuqda aadanaha iyo ayagoo haween ah iyo/<br />
ama ayagoo difaacaya xuquuqda haweenka. Tani<br />
waxay ku timaaddaa ayadoo leh muuqaal takoorid<br />
joogto ah oo salka ku heysa qawaaniin dowladeed,<br />
kuwa dhaqameed iyo kuwa diineed. Xaqiiqada ah<br />
in difaacayaasha xuquuqda aadanha haweenka<br />
ey ku dhex shaqeeyaan bulsho si aad ah uu raggu<br />
ugu xoog badan yahay oo haweenka u yeela<br />
dabeecado ey ka mid yihiin is-dhiibid, xannaanobixin<br />
iyo adeecid, ayaa sii adkeynaya inuu q<strong>of</strong>ku<br />
u istaago xuquuqdiisa iskaa daa kuwa dadka kale.<br />
Tallaabooyinkaas ayaa isla markiiba waxaa loo<br />
tixgaliyaa wax khatar ku ah nidaamka jira (oo raggu<br />
ka arrimiyo), aydoo wax kama jiraan loo tixgaliyo<br />
23 Qoraalka asalka ah waxaa lahaa Nora Rehmer, ayadoo ay<br />
casiriyeeyeen Lynsey Allan iyo Carina Raj Maria Jacobs<br />
24 Wararka iyo macluumaadka ololehaas iyo arrimaha la xiriira<br />
waxaad ka heli kartaa http://www.defendingwomen-defendingrights.org.<br />
25 International Consultation on Women <strong>Human</strong> Rights Defenders.<br />
Resource Book. (p.6) http://www.defendingwomendefendingrights.org/pdf/WHRD-Resource-English-press.pdf<br />
maadaama ey ka soo horjeedaan dhaqanka iyo<br />
caadooyinka. Xaqiiqada ah in badanaaba wali raggu<br />
muuqaal u yeelaan aragtida iyo qiyamka dadka<br />
degaanka ku nool iyo bulshooyinka ayaa sahlaya in<br />
awooddaan loo adeegsado sidii loogu muujin lahaa<br />
daadalladaan kuwa xun oo waxyeello u geysanaya<br />
bulshada, si arrimaha loogu hayo sida ey yihiin.<br />
Waxaa kaloo muhim ah in la tixgaliyo ragga ku<br />
howllan dhaqdhaqaaqa xuquuqda haweenka oo<br />
sidoo kale loo yeelbeegsado in ey caqabad ku yihiin<br />
‘nidaamka jinsiga’ (labnimada iyo dheddignimada).<br />
<strong>Xuquuqda</strong> ey haweenka (iyo ragga qaarkiis)<br />
u doodaan sida u sinnaanta guurka, xaqa loo<br />
leeyahay dhulka iyo lahaansha mulkiyadda, xaqa loo<br />
leeyahay daryeel caafimaad iyo waxbarasho iwm,<br />
ayaa sida badan aan loo tixgalin in ey yihiin kuwa<br />
qiimo leh ama ansax ah. Jawaabta loo soo jeediyo<br />
difaacayaasha xuquuqda aadanaha haweenka ayaa<br />
sidaas darteed ah diidmo iyo wax kama jiraan, taas<br />
oo u horseedda ciqaab iyo xadgudub ey sameeyaan<br />
qoysaskooda, dadka degaanka iyo bulsho weyntaba.<br />
Tusaalooyinka ka imaanaya gobolhoosaadka<br />
Kenya:<br />
Tusaalooyinka kaalmeynaya dooddaan ayaa<br />
badan, waxaana ka mid ah tan DXAH oo ka soo<br />
horjeeda Gudniinka Gabdhaha (GG) ee degaanka<br />
Somaalida ee Kenya. Markii ey si qasab ah<br />
qaraabadu ku gudeen gabadheeda, ayey waxey<br />
gurigeeda ka billowday olole looga soo horjeedo<br />
caado dhaqameedkaan aadka u baahsan. Waxey<br />
xusuusataa,<br />
“Markii ugu horreysay ee aan la imid<br />
fikradda ololeha ka soo horjeeda gudniinka<br />
gabdhaha, waxaa ka hor yimid diidmo<br />
iyo colaad muuqata oo ka imaaneysay<br />
dadkeyga. Waxaa la igu eedeeyay<br />
inaan keenay qiyam Reer Galbeed oo<br />
baddalaya dhaqankii Soomaalida. Xataa<br />
hoggaamiyeyaal diineed oo aamminsanaa<br />
in diintu ey fareyso gudniinka ayaa ka hor<br />
yimid halgankeygii. Hase yeeshee, tani<br />
waa faham khaldan. Waxaan noqday<br />
q<strong>of</strong>ka looga sheekeysto magaalada, suuqa,<br />
xaafiisyada iyo xataa masaajidyada.<br />
Waxaa si sharaf-dhac ah la iigu neynaasay<br />
“kintir”. Tani igama weecin u halgamiddii<br />
xuquuqda haweenka; waxeyse saameysay<br />
38<br />
<strong>Difaaca</strong> <strong>Xuquuqda</strong> <strong>Aadanaha</strong>: Buug Xambaarsan Macluumaad loogu Talogalay <strong>Difaaca</strong>yaasha <strong>Xuquuqda</strong> <strong>Aadanaha</strong> | Caddadka 2aad