05.01.2015 Views

Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...

Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...

Difaaca Xuquuqda Aadanaha - East and Horn of Africa Human ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Cutubka 5aad<br />

<strong>Difaaca</strong>yaasha <strong>Xuquuqda</strong> <strong>Aadanaha</strong> Haweenka - Baahida loo qabo<br />

Tallaabo Qorsheysan<br />

Doorka muhimka ah oo ey ciyaaraan difaacayaasha<br />

xuquuqda aadanaha haweenka (DXAH) ayaa si<br />

aad ah sanadahaan dambe loo aqoonsaday. Hase<br />

yeeshee, caqabadaha iyo baahida gaarka ah oo<br />

ey leeyihiin ayaan gabi ahaanba la fahamsaneyn,<br />

sidoo kalena aan waxba laga qaban marka la eego<br />

gudaha dhaqdhaqaaqa xuquuqda aadanaha iyo<br />

dibaddiisaba. Qodobkaan ayaa ujeeddadiisu tahay<br />

inuu muuqaal guud ka bixiyo xaaladda ey ku sugan<br />

yihiin iyo caqabadaha horyaalla DXAH iyo sidoo kale<br />

qaabab suurtogalinaya sidii ey gobolka Bariga iyo<br />

Geeska Afrika ugu heli lahaayeen ilaalin iyo tageero<br />

wanaagsan. 23<br />

Caqabadaha<br />

Qeexidda difaacayaasha xuquuqda aadanaha<br />

haweenka kuma saabsana haweenka difaaca<br />

xuquqda aadanaha kaliya balse waxaa kale oo ey<br />

ku saabantahay ragga difaaca xuquuqda haweenka.<br />

Haddii aan eegno sida loo qeexay muddadii uu<br />

socday ololeha DXAH ee 2004, 24 “’<strong>Difaaca</strong>yaasha<br />

<strong>Xuquuqda</strong> <strong>Aadanaha</strong> Haweenka’ waxaa ah<br />

haweenka ku howlan difaaca xuquuqda aadanaha<br />

oo loo yoolbeegsado cidda ey yihiin iyo sidoo kale<br />

dhammaan dadka ku howlan difaaca xuquuqda<br />

haweenka ee loo yoolbeegsado waxa ey qabtaan.” 25<br />

<strong>Difaaca</strong>yaasha xuquuqda aadanaha haweenka ayaa<br />

badanaaba waxaa soo foodsaara caqabado badan<br />

taasoo ey ugu wacantahay ayagoo ah difaacayaasha<br />

xuquuqda aadanaha iyo ayagoo haween ah iyo/<br />

ama ayagoo difaacaya xuquuqda haweenka. Tani<br />

waxay ku timaaddaa ayadoo leh muuqaal takoorid<br />

joogto ah oo salka ku heysa qawaaniin dowladeed,<br />

kuwa dhaqameed iyo kuwa diineed. Xaqiiqada ah<br />

in difaacayaasha xuquuqda aadanha haweenka<br />

ey ku dhex shaqeeyaan bulsho si aad ah uu raggu<br />

ugu xoog badan yahay oo haweenka u yeela<br />

dabeecado ey ka mid yihiin is-dhiibid, xannaanobixin<br />

iyo adeecid, ayaa sii adkeynaya inuu q<strong>of</strong>ku<br />

u istaago xuquuqdiisa iskaa daa kuwa dadka kale.<br />

Tallaabooyinkaas ayaa isla markiiba waxaa loo<br />

tixgaliyaa wax khatar ku ah nidaamka jira (oo raggu<br />

ka arrimiyo), aydoo wax kama jiraan loo tixgaliyo<br />

23 Qoraalka asalka ah waxaa lahaa Nora Rehmer, ayadoo ay<br />

casiriyeeyeen Lynsey Allan iyo Carina Raj Maria Jacobs<br />

24 Wararka iyo macluumaadka ololehaas iyo arrimaha la xiriira<br />

waxaad ka heli kartaa http://www.defendingwomen-defendingrights.org.<br />

25 International Consultation on Women <strong>Human</strong> Rights Defenders.<br />

Resource Book. (p.6) http://www.defendingwomendefendingrights.org/pdf/WHRD-Resource-English-press.pdf<br />

maadaama ey ka soo horjeedaan dhaqanka iyo<br />

caadooyinka. Xaqiiqada ah in badanaaba wali raggu<br />

muuqaal u yeelaan aragtida iyo qiyamka dadka<br />

degaanka ku nool iyo bulshooyinka ayaa sahlaya in<br />

awooddaan loo adeegsado sidii loogu muujin lahaa<br />

daadalladaan kuwa xun oo waxyeello u geysanaya<br />

bulshada, si arrimaha loogu hayo sida ey yihiin.<br />

Waxaa kaloo muhim ah in la tixgaliyo ragga ku<br />

howllan dhaqdhaqaaqa xuquuqda haweenka oo<br />

sidoo kale loo yeelbeegsado in ey caqabad ku yihiin<br />

‘nidaamka jinsiga’ (labnimada iyo dheddignimada).<br />

<strong>Xuquuqda</strong> ey haweenka (iyo ragga qaarkiis)<br />

u doodaan sida u sinnaanta guurka, xaqa loo<br />

leeyahay dhulka iyo lahaansha mulkiyadda, xaqa loo<br />

leeyahay daryeel caafimaad iyo waxbarasho iwm,<br />

ayaa sida badan aan loo tixgalin in ey yihiin kuwa<br />

qiimo leh ama ansax ah. Jawaabta loo soo jeediyo<br />

difaacayaasha xuquuqda aadanaha haweenka ayaa<br />

sidaas darteed ah diidmo iyo wax kama jiraan, taas<br />

oo u horseedda ciqaab iyo xadgudub ey sameeyaan<br />

qoysaskooda, dadka degaanka iyo bulsho weyntaba.<br />

Tusaalooyinka ka imaanaya gobolhoosaadka<br />

Kenya:<br />

Tusaalooyinka kaalmeynaya dooddaan ayaa<br />

badan, waxaana ka mid ah tan DXAH oo ka soo<br />

horjeeda Gudniinka Gabdhaha (GG) ee degaanka<br />

Somaalida ee Kenya. Markii ey si qasab ah<br />

qaraabadu ku gudeen gabadheeda, ayey waxey<br />

gurigeeda ka billowday olole looga soo horjeedo<br />

caado dhaqameedkaan aadka u baahsan. Waxey<br />

xusuusataa,<br />

“Markii ugu horreysay ee aan la imid<br />

fikradda ololeha ka soo horjeeda gudniinka<br />

gabdhaha, waxaa ka hor yimid diidmo<br />

iyo colaad muuqata oo ka imaaneysay<br />

dadkeyga. Waxaa la igu eedeeyay<br />

inaan keenay qiyam Reer Galbeed oo<br />

baddalaya dhaqankii Soomaalida. Xataa<br />

hoggaamiyeyaal diineed oo aamminsanaa<br />

in diintu ey fareyso gudniinka ayaa ka hor<br />

yimid halgankeygii. Hase yeeshee, tani<br />

waa faham khaldan. Waxaan noqday<br />

q<strong>of</strong>ka looga sheekeysto magaalada, suuqa,<br />

xaafiisyada iyo xataa masaajidyada.<br />

Waxaa si sharaf-dhac ah la iigu neynaasay<br />

“kintir”. Tani igama weecin u halgamiddii<br />

xuquuqda haweenka; waxeyse saameysay<br />

38<br />

<strong>Difaaca</strong> <strong>Xuquuqda</strong> <strong>Aadanaha</strong>: Buug Xambaarsan Macluumaad loogu Talogalay <strong>Difaaca</strong>yaasha <strong>Xuquuqda</strong> <strong>Aadanaha</strong> | Caddadka 2aad

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!