ISBN 9786054735846

R.ASLAN / ISEM2016 Alanya – Turkey
dünyayı tüketmek maksadının çok daha ötesinde bir amaçla yaratılmıştır. Din, insanı ilahi bir
alanla ilişkili bir yere konumlandırmıştır. Ancak insanın kendisi, konumu ve görevi ne kadar
önemli olursa olsun, sonuçta o, yaratan değil, sadece yaratılandır. Kendisi dışında kalan
evreni sınırsızca ve kuralsız bir şekilde tasarruf etme yetkisi kendisine verilmemiştir[10].
Kur’an’ın çizdiği çevre tablosu, sadece maddî nitelikleriyle değil, manevî özellikleriyle hatta
ilahî boyutuyla da dikkat çekmektedir: “Göklerde ve yerde ne varsa hepsi Allah’ındır ve Allah
her şeyi kuşatmaktadır”[11]. “Doğu da, batı da (tüm yeryüzü) Allah’ındır. Nereye dönerseniz
Allah’ın vechi işte oradadır...”[12] Bu âyetlerde de anlaşıldığı gibi Allah-insan-çevre
üçgeninde taraflardan birisinin Yaratıcı olması, yani insanın çevreyi Allah’tan bağımsız
olarak açıklayamaması söz konusudur. Son âyette de Allah’ın vechi olmakla çevre,
kutsallığını Allah’tan almaktadır[13]. Hz. Peygamber’in de: “Yeryüzü bana ve
(Müslümanlara) mescid ve temizleyici olarak kılındı”[14] şeklindeki ifadelerinde belirtildiği
üzere, tüm evren ve yeryüzü kutsaldır. Bu kozmolojik kutsallık anlayışı, hem İslam’daki
evren anlayışının hem de çevrecilik anlayışının temeli ve en başta gelen ilkesidir.
Kısacası çevre demek hayat demektir. Çünkü elverişli bir çevre olmadan yaşam olmaz.
Maalesef son zamanlarda çevre kavramı genellikle olumsuz yönleriyle gündeme gelmektedir.
Zira çevre sorunları arttıkça çevre ile sorun kavramlarından beraber söz edilir duruma
gelmiştir[15]. Bu sorunun Hz. Peygamber’in mesajlarında çözümleri vardır. Ancak bu
tebliğde çevre sorunları ile ilgili tartışmalara girmeden, Allah’ın bize emanet ettiği bu evrenin
değerini bilmek, sorumluluğun bilincinde olmak için yukarıda başlıkta ifade ettiğimiz rivayet
çerçevesinde çevre-iman ilişkisiyle konuyu sınırlandırmak istiyoruz.
III. Çevre-Tevhid (İman) İlişkisi Çerçevesinde İlgili Hadisin Değerlendirilmesi
Hz. Peygamber: “İman yetmiş kusur şubedir. En üst şubesi ‘La ilahe illallah’ sözü, en aşağısı
da yoldan ezayı (rahatsız edici şeyi) kaldırmaktır. Hayâ da imandan bir şubedir”[16]
buyurmaktadır. Temel hadis kaynaklarında geçen bu rivâyet hakkında Tirmizî (ö. 279/892),
hasen-sahîh derecesinde olduğunu ifâde etmiştir[17]. Muhakkik Şuayb el-Arnavut, Ahmed b.
Hanbel’in (ö. 241/855) Müsned’inde bu rivâyet için Müslim’in (ö. 261/875) şartına göre sahih
olduğunu söylemiştir[18].
Hadîste, imanın yetmiş kusur şube olduğu ve bu şubelerin/bölümlerin en faziletli derecesinin
Kelime-i Tevhîd/ ‏,لاَ‏ en alt derecesinin, “yolda rahatsızlık veren bir cismin
kaldırılması” إِمَاطَةُ‏ الأْ‏ ‏َذَى/‏ olduğu ifade edilmiştir. Hayâ da imandan bir şube sayılmıştır. Bu
rivâyetin farklı varyantları vardır. Bu tebliğde rivâyetin sened ve metin açısından analizi
yapılmayacaktır[19]. Rivâyette görüldüğü gibi iman, tevhid, çevre bilinci ve hayâ kavramları
geçmektedir.
إِلَھَ‏ إِلا َّ اللهُ‏
İmanın En Üst Mertebesi Tevhid
Tevhid, “yalnız, tek ve biricik olmak” anlamındaki vahd (vahdet, vuhûd) kökünden tef‘îl
kalıbından türemiş olup “birlemek, bir şeyin bir ve tek olduğunu kabul etmek” demektir.
Terim olarak “Allah’ın zâtında ve sıfatlarında bir ve tek olduğunu zihin ve kalp yoluyla kabul
edip bağlanmak” diye tanımlanır[20]. Başka bir tanıma göre de tevhid, “Allah’ı, varlık
itibariyle vâcibu’l-vücûd olarak kabul edip, her şeyin yaratıcısı ve idarecisi olarak görmek,
ibadetin yalnızca O’na yapılacağına inanmaktır”[21].
1001