ISBN 9786054735846

E. ÇELEBİ / ISEM2016 Alanya – Turkey
şeyle aynı şey değildir. Bu ilişki, insan da dahil olmak üzere tüm organizmaları içine alan ‘toplamalan’
oluşturur. Birbiri ile ilişki içinde olan bütüncül yaşamda bütün organizmalar ve yaşam
formları insanlarla eşit öneme sahiptir. Yaşama ve kendini-gerçekleştirme bütün türlerin hakkıdır.
Buna öz-değer adı verilir. Doğadaki diğer ilişki türü desteklenmelidir. Yaşam için mücadele ve
güçlünün varolması yerine, doğada zaten var olan ortak-yaşam ve ortak-varoluş insan ve diğer
yaşam formları arasında oluşturulmalıdır. İnsan-doğa ilişkisindeki sözü edilen bu üç temel ilke
insan toplumları arasında da oluşturulmalıdır [18].
Heidegger felsefesi ve Mahayana Budizmi’nin fenomenalizminden etkilendiği görülen
Naess’e göre nesneler için var olmak anlamına gelen bir şey ile olan hergünkü deneyimimiz, somut
içerikler veyahut fenomenleri organize eden bütünlük (gestalts) tarafından şekillenir. Öz, töz,
birincil nitelikler gibi bir şey olmadığı gibi; şayet şeylerden katı, değişmeyen, izole edilmiş maddi
objeleri kastediyorsak bu anlamda da hiçbir şey yoktur. Bu yüzden 'şeyler' sürekli değişen ve dahili
olarak deneyimi oluşturan fenomenler ile ilişkili oldukları için kullanışlı yapılardır. Naess’in bu
görüşü ile Budizmdeki 'hiçbir unsurun öz varlığı yoktur' görüşü birbirine benzemektedir. Ona göre
insan da dahil hiçbir şeyin tözü yahut özü olmadığı taktirde benlik ve doğa arasında herhangi bir
nihai ontolojik ayırımın da bir temeli kalmaz. Naess için bir çevre ve onun içine yerleşmiş insanlar
diye bir kategori de yoktur. Bunlar ayrıştırıcı zihinsel bir aktivitenin fenomenler üzerinde çalışan
fonksiyonlarıdır. Çevre ve insanlar soyut (abstract) varolanlardır. Naess ve Heidegger için madde
enerji bütünlüğü olarak dile getirilen doğanın bilimsel düşüncesi, mutlak ontolojik iddialara
yönelmediği sürece geçerlidir [19].
Dikkatli bir biçimde bakıldığında bu ekosentrik yaklaşımda bütün türler arasında bir ontolojik
ayırımın ortadan kaldırılması söz konusudur. Sadece varlık ortak paydasında bir bütünlük ifade
eden Heidegger ontolojisinin etkilerinin hakim olduğu bu öğretide, aslında bütünlük adına
ontolojik çokluğun ontolojik eşitlemesine gidildiğini görmekteyiz. Sair çevreci görüşlerin,
ekosistemin kozal bütünlüğüne vurgu yapmanın yanı sıra insanın merkeze alınmasının intaç ettiği
yıkıma bir tepki olarak ortaya çıktığı anlaşılan derin ekoloji anlayışı, ontolojik bütünlüğü yahut
eşitliği savlamakla birlikte insanı sıradan bir entite haline getirmekle bize göre çevre konusunda
çok işlevsel olmayabilir. Bir taraftan ontolojik statü eşitlemesi diğer taraftan insanlardan ve
toplumlardan çevreye saygı duymasını beklemek bir paradoks gibi gözüküyor. Çünkü çevreye dair
441