ISBN 9786054735846

S.YAVUZ / ./ ISEM2016 Alanya – Turkey
Kendisi ve kendi gibilerin irade ve eylemlerinin bir değeri olmadığını kabul ettiği için olsa gerek
hiçbir şekilde olayları ve olguları sorgulama yoluna gitmez. Çünkü ona göre kulun yapması
gereken veya yapabileceği en iyi şey, içe dönük bir huzur ve murakabe halinde, olup biteni -
müdahale etmeden- sadece seyretmektir.[19] Kurtuluşun yolu fiil ve hareketten değil, Hak’la bir
olmanın huzur ve güveninden geçer. Önemli olan fiil ve aksiyon değil, onu tamamıyla gereksiz
kılacak bir huzura sahip olmaktadır. Dünya ile mücadeleyi bile lüzumsuz sayan bu içe kapanma
tam ve mutlak olarak dünyadan kaçıştır.[20]
Mistik insanın genel karakteristiği olan ilgisizlik, kazanç ve zenginlik konusunda da etkisini
gösterir. Ona göre zenginliğin kaynağı Allah’tır, insan ne kadar çalışırsa çalışsın eğer Allah
zengin olmasını istemezse kişi zengin olamaz. Dolayısıyla zenginlik için asıl önemli olan dinine
sıkı sıkı sarılıp her türlü iş ve ticarette Tanrı’nın memnuniyetini gözetmektir. Zenginlik gibi
fakirlik de kişinin çabalarının ötesinde mutlak kudret sahibi Tanrının iradesine bağlıdır.
Bol ve konforlu bir yaşam amacıyla çalışıp çırpınmaktan, acele etmekten ve telaştan da
hoşlanmaz, izleyeceği yolu belirlemede gelenek ve göreneklere bağlı, dışarıya kapalı, Ülgener’in
deyimiyle, “işinde ve hesabında götürü” bir insan karakteri çizer. Çünkü “götürü hesap” mistiğe
göre ahlaki bakımdan kanaatkârlığın ve tok gönüllülüğün bir işaretidir. Tam tersi olan ince
hesaplar yapan, kılı kırk yaran bir insan tiplemesi ahlaki açıdan hiçbir zaman ideal insanın
özellikleri arasında görülmemiş, aksine hesap ve sayı işlerini Ülgener’in ifadesiyle “hafif
tarafından alıvermek” en doğru tavır olarak itibar görmüştür.[21]
4. Kolay Kazanç Yönelimli-Hazcı Çalışma Ahlakı
Kolay kazanç yönelimli-hazcı çalışma ahlakının merkezinde “hedonizm” ve hedonist insan tipi
yer alır. Özellikle post-modern veya post-endüstriyel toplumlarda ortaya çıkan para, haz ve dünya
merkezli düşünen, hedonist[22] ve narsist özelliklerin ağırlık kazandığı bir tiptir. Bu ideal tipte
insan güdülerinin yeri büyüktür. Narsistik tavır içerisindeki bir insan için sadece bir gerçeklik
vardır, o da sahip olduğu düşünce süreci, duyguları ve ihtiyaçlarıdır. Dünyaya geldiği zaman
tecrübe edebileceği tek gerçeklik kendi vücudu, psikolojik ihtiyaçları, sıcaklık ve şefkat
gereksinimidir. Dışarıdaki dünya, gerçekçi ve nesnel bir kimse veya bir şey gibi değil, sadece
onun ihtiyaçlarını tatmin etmeye yarayan sıcaklık veya yiyecek gibi şeyler için vardır.[23]
İnsanın psikolojik ve güdüsel dünyası kaynaklı bu durum çağdaş tüketim toplumu içerisinde
kendine daha fazla yer bulmuştur.[24] Çünkü bireyin çevresinde olup biten hızlı değişim bir
taraftan kaçınılmaz olarak maddi kültür unsurlarında bir değişmeyi beraberinde getirirken diğer
taraftan da post-modern insanın zihin yapısında, hayata, eşyaya, çalışmaya, paraya, tüketime,
üretime[25] ve tabi ki çevreye bakışında önemli değişimlere neden olmuştur.
Bu kültürel dönüşüm anlık tatmin arayışlarını güdüleyerek bireylerde toplumsal bağları ve
sorumluluk duygusunu zayıflatmıştır. Her şeyi kendi bireysel yararı açısından değerlendiren,
kendi benliğine tutkun (narsist) ve bencil bir kişilik tipi ortaya çıkmıştır. Mutlak doğru ve mutlak
yanlış diye bir şeyin varlığını kabul etmeyen bu anlayışa göre bireyin arzularında sınır yoktur,
suçluluk duygusu duymazlar, her şeye açıktırlar.[26] İnsanın doğasında mevcut olan “akıl” ve
“yaratıcılık” gibi yetenekler, geçmişten farklı olarak, post-endüstriyel çağın ihtiyaçlarına göre
yeniden yorumlanmıştır. Önceki dönemin aksine vurgu artık akla değil, yaratıcılığa, çok
çalışmaya değil boş zaman etkinliklerine yapılmaya başlanmıştır.[27] Birey az çalışarak hatta
293