ISBN 9786054735846

R.ASLAN / ISEM2016 Alanya – Turkey
Hz. Peygamber: “Mutlaka oturmanız gerekiyorsa, o halde yolun hakkını veriniz” buyurdu.
Sahabe: “Ey Allah’ın Resûlü, yolun hakkı nedir?” diye sordular. Hz. Peygamber: “Gözüne
sahip olmak (kötü gözle bakmamak, harama bakmamak), (gelip geçeni) rahatsız etmemek,
selam verenin selamını almak, iyiliği emredip kötülüğü yasaklamaktır” buyurdular[56].
Yine Hz. Peygamber “laneti gerektirecek iki şeyden sakınmaları” gerçeğini tavsiye etmekte,
onların, “laneti gerektirecek iki şeyin ne olduğunu sormaları karşısında” “insanların gelip
geçtikleri yollarda ve gölgelendikleri mekânlarda abdest bozmak” şeklinde cevap
vermiştir[57]. Hadisin başka bir tarikinde “lanetli üç şeyden sakının” şeklinde geçmekte ve
üçüncüsü olarak “subaşları/su kaynakları yanına abdest bozmaktan kaçının” şeklinde
açıklanmaktadır[58].
Hadislerde insanlar tarafından işlenen kötü fiillere dikkat çekilmektedir. Görüldüğü gibi
herkesin gelip geçtiği yolların, su kaynaklarının ve insanların gölgelendiği yerlerin tuvalet
amacıyla kullanılması Hz. Peygamber tarafından laneti gerektiren bir davranış olarak
değerlendirilmektedir[59]. Dolayısıyla bu tür eylemlerin yasaklanması gerekir[60]. Söz
konusu rivayetlerin ışığında, su havzalarını muhafaza etmeyi dinî bir vazife saymak ve bu
hassasiyeti “toplumsal bir sünnet” şeklinde yaşatmak gerekir. Bu bağlamda günümüze de
hitap eden bu evrensel mesajdan, “içme ve kullanma sularının sağlandığı barajlara, su
havzalarına, nehir ve göl çevresine sadece tuvalet ve kanalizasyon atıklarının salınmaması
şeklinde değil; bu bölgelere sanayi ve özellikle kimyasal atıkları olan üretim tesislerinin
kurulmaması, hatta imar izni verilmemesi, şehir planlamalarının bu şartlara göre yapılması
gerektiği sonucunu çıkarmak da mümkündür.
Hz. Peygamber başka bir hadisinde şöyle buyurmaktadır: “Yoldan insanlara eziyet veren şeyi
kaldırmak sadakadır”[61]. Bu rivâyeti değerlendiren Talat Sakallı, hadisi engelliler açısından
yorumlayarak şöyle diyor: ‘Bu “sadaka’ çerçevesinde engellinin önündeki her türlü engeli
kaldırmak da aynı teşvik, dolayısıyla tedbir ve sorumluluk içine girdiğini insan bilincine
yerleştirmek gerekir”[62]. Bunun pratik uygulaması olarak evlerin merdiven ve asansörleri,
ev içi planlamaları, sokak, cadde kaldırımları, trafik akışı, trafik işaret ve lambaları, alış veriş
mekânları, özel ve resmi iş yerleri imar ve inşa edilirken yaşlılara ve görme, işitme, ortopedik
ya da zihinsel bütün engellilere mani olmayacak şekilde planlanıp inşa edilmelidir.
Sonuç
Çevreye karşı sorumluluk şuuru içinde olmanın yolu, kendi dışındaki varlıklara karşı mesul
olduğumuzun bilincinde olmakla olur. Bu da ancak Allah’a, O’nun her şeyin mâliki olduğuna
inanmakla, bu evrenin bize O’nun tarafından emanet edildiğine ve O’na karşı sorumlu
olduğumuza inanmakla mümkün olabilir. İslâm’ın çizdiği çevre tablosu, sadece maddî
nitelikleriyle değil, manevî özellikleriyle hatta ilahî boyutuyla da dikkat çekmektedir.
Müslüman, bireysel ve toplumsal vasıflı her türlü eylemlerinde Allah’ı merkeze yerleştirmeli,
O’nun her şeye müdahil olduğunu kabul etmelidir. Muvahhid bir kişi, kâinatın bütünüyle
Allah’a bağlı olduğunu, varlığını O’nun var olmasından aldığını kavrar. Evrendeki bütün
varlıkların O’nu tanıtan birer ‘âyet’ olduğunu fark eder.
Hz. Peygamberin de bütün hayatında çevre bilincinin oluşmasında çok dikkat ettiği
görülmektedir. Söz konusu rivâyetin bir bölümü olan “Yolda rahatsızlık veren bir cismin
kaldırılması” kısmı da çevre bilincinin oluşmasında önemli bir tavsiyedir. Hadiste kalpteki
tevhid inancının sözlü ifadesi demek olan “Allah’tan başka ilah yoktur” ikrarının, iman
tezahürlerinin en yükseği ve en üstünü olduğunu, yine aynı imanın, yerine getirilmesi en
1005