menakıbnamelerin özellikleri

18
bir üslupla anlatılır. 100 Bu durum masal ve menkıbeyi birbirine yaklaştıran ortak
özelliklerdendir.
Masalların kaynakları ile ilgili muhtelif görüşler mevcuttur. “Mitolojik görüş” e göre masal ve
mit Hint-Avrupa medeniyetinin mirasıdır. 101 “Hindoloji Görüşü”ne göre masalların kaynağı
Hindistan’dır. “Antropolojik görüş” e göre ise, masallarda bulunan ilkel fikirlerden dolayı
masalların kaynağı çok daha eski zamanlara dayandırılır. Bu görüşe göre masallar farklı
yerlerde birbirine benzer olarak müstakilen meydana gelir. Masalın en küçük elementi
“motif”tir. Motifler üç gruba ayrılırlar: Birinci grupta masal kahramanları, tanrılar, hayvanlar,
yaratıklar gibi varlıklar bulunur. İkinci grupta sihirli nesneler, âdet ve inançlar vardır. Üçüncü
grup ise münferit olaylardan meydana gelir. 102
Hayrettin Rayman belli başlı dört adet masal inceleme yönteminden bahseder. “Tarihi-
Coğrafyayi Fin Yöntemi”nde masal, epizot ve motiflerine ayrılır; genel bir benzerlik taraması
yapılır. 103 Bu metot, masalın geliştiği sosyal çevreyi hesaba katmadığından dolayı
eleştirilmiştir. 104 “Psikolojik Yöntem”de masalın epizot ve motifleri Freud psikolojisi ile
incelenir. “Antropolojik Yöntem”de masal anlatanını etkileyen faktörlerle birlikte masalın
gelişimi ve masalı dinleyen çevrenin masalın doğmasındaki etkileri ortaya konur. 105 “Propp
Yöntemi”nde ise karakterlerin farklılığından ziyade eylemin sabitliğine vurgu yapılarak tasnif
yoluna gidilir. 106
Platon Devlet adlı eserinde toplumu yönlendirirken efsane, masal, mit gibi anlatıların ne kadar
etkili olduğu ve bu anlatıların nasıl özelliklere sahip olması gerektiğini anlatır. 107 Eserin
tanrılar hakkındaki anlatıların hangi özelliklere sahip olması gerektiğini vurgular.
Anlatılardaki ideal tanrı imgesiyle insanları yönlendirme çabası açıkça belirtilir: “Poseidon’un
oğlu Theseus’un ve Zeus’un oğlu Pirithous’un böyle korkunç tecavüzlere kalkıştığına da
inanmamalı ve bunların söylenmesine izin vermemeliyiz. Hiçbir tanrı çocuğu ya da
kahraman, bu korkunç ve günahkâr eylemleri yapmaz.” Efsane, mit, masal, destan,
menakıbname gibi olağanüstü karakterdeki anlatılarda ideal kahramanlar kurgulanır ve bu
yolla ideal insan örneği gösterilir. Bu sebeple anlatılardaki asıl amaç insanları
100
Elçin, a.g.e, s. 369.
101
Günay, a.g.e, s. 17.
102
Günay, a.g.e, s. 19.
103
Hayrettin Rayman, Halk Edebiyatı Anlatı Türleri, Ankara, 2010, s. 47.
104
Rayman, ag.e, s. 47.
105
Rayman, ag.e, s. 47.
106
Rayman, ag.e, s. 48.
107
Eflatun, Devlet, İstanbul, 2010, s. 80.