You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
42<br />
hokkanın sırrını açıklamasını ister. 231 Şeyh Selahaddin “Ey İslam sultanı! Bu biçare hayvanı<br />
niçin bu hokkaya hapsettin?... Tanrı erlerini sınamak, insanlıktan uzaktır. Hele senin<br />
ziyaretiyle şereflendiğin bu Tanrı eri, bu gök hokkalarının bütün sırlarını, yer âleminin bütün<br />
zerrelerini ve yaratılışın bütün gizliliklerini tam anlamıyla bilir…” cevabını verir. 232 Burada<br />
kahramanın, hokkanın içindeki yılanı bilmesi keramet olarak görülebilse de asıl vurgulanan<br />
diğer Mevlevi örneklerinde olduğu gibi velinin zekâsı ve bilgisidir. Bu, menakıbnamedeki<br />
anlatı akışına tezahür eden “vahdet-i vücud” anlayışının bir tecellisi olarak<br />
değerlendirilebilir. 233<br />
İbn’ül Arabî’nin fikirleri etrafında şekillenen vahdet-i vücud anlayışının izlerini Anadolu’daki<br />
sufi hareketlerde görmek mümkündür. 234 Nitekim İsmail Hakkı Bursevî’ye göre, İbnü’l<br />
Arabî’nin yolu bütün tarikatlara ihtiva etmiştir. 235 Varlığın birliği, bunun da Tanrı’nın<br />
varlığından ibaret olduğu şeklinde ifade edilen “vahdet-i vücud”, 13. yüzyılda İbnü’l Arabî<br />
tarafından sistemleştirilmiştir. 236 İbn’ül Arabî’nin düşünceleri ve “varlığın birliği” anlayışı,<br />
Moğol saldırıları sonrasında sufiler arasındaki en kapsamlı izahata sahip fikir yapısı<br />
olmuştur. 237 Jonathan Berkey’e göre, “varlığın birliği” anlayışı ve İbnü’l Arabî’nin<br />
231<br />
Eflaki, a.g.e, s. 534.<br />
232<br />
Eflaki, a.g.e, s. 534.<br />
233<br />
Vahdet-i vücud anlayışında yaratılış, Tanrı’nın kendi güzellik ve kemallerini seyretme aşkının veya bilinme<br />
ve tezahür etme eğiliminin bir sonucu olarak gerçekleşmiştir. Tanrı ile âlemi “tevhid” inancı etrafında<br />
aynileştiren bu anlayış, Anadolu’da hızla yayılmış; Anadolu sufiliğini derinden etkilemiştir. Bu anlayışa göre,<br />
ilahi özellikler bütün yaratılanlarda açık bir şekilde mevcuttur. İnsanın içinde mevcut olan ilahi sonsuzluğu<br />
arayanlar, hakikate giden yolları keşfetmelidirler. İbnü’l Arabî, hakikati sorgulamada başarılı olan velileri<br />
“peygamberlerin varisleri” veya “Allah dostları” olarak adlandırır. Onlar arasında ilahi hakikate yakınlıklarına<br />
göre, yani takva derecelerine göre bir hiyerarşi olduğuna inanılır. Bir nevi mükemmel insanı tanımlayan bu<br />
anlayış zamanla kutub, kutbü’l-aktâp, kutb-i zamân gibi kavramların ortaya çıkmasını ve şekillenmesini<br />
sağlamıştır. Ayrıca, bahsi geçen hiyerarşik yapı, sufiler arasındaki rekabet ve çatışma ortamının oluşmasında<br />
önemli rol oynamıştır. Bu çalışma açısından bakıldığında, vahdet-i vücud anlayışının Bektaşi ve Mevlevi<br />
tarikatlarının üzerindeki etkisi önemlidir.<br />
234<br />
Rüya Kılıç, “Osmanlı Sûfîliğinde İbnü’l-Arabî Etkisi:XVII. Yüzyıldan Üç Sûfî”, Kış, Sayı/40, 2007, s. 99-<br />
100.<br />
235<br />
Michel Chodkiewicz, Sahilsiz Bir Umman, Ankara, 2003, s. 37.<br />
236<br />
Resul Ay, “Bizans’tan Osmanlıya Anadolu’da Heterodoks İnanışlar: ‘Öteki’ Dindarlığın Ortak Doğası<br />
Üzerine(650-1600)”, OTAM, 2012, s. 20.<br />
237<br />
Tijana Krstic, "Muslims Through Narratives", Contested Conversions to Islam: Narratives of Religious<br />
Change in the Early Modern Ottoman Empire, California, 2011, s.40.
Change language