You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
50<br />
heterodoks gruplar, merkezî devlet yapısına tehdit olarak görülmüş ve baskı altına alınmıştır.<br />
Ortodoks dinî çevrelerin bu gruplara karşı “sapkınlık” (zındık/heretik) suçlamaları siyasi<br />
otoritelerin harekete geçmeleri için gerekli zemini oluşturuyordu. 282 Bizans Dönemi’ndeki<br />
Bogomillik hareketi, Selçuklu Dönemi’ndeki Babai İsyanı ve Osmanlı Dönemi’ndeki Şeyh<br />
Bedreddin İsyanı bu çerçevede ele alınabilir. 283 Sufi çevrelerde rağbet gören kurtarıcı mehdi<br />
veya kutub kavramları, siyasi otorite nezdinde heterodoks grupların tehdit olarak<br />
algılanmasının önemli sebeplerindendir. Şeyh Bedreddin ve Babai örneklerinde, isyan eden<br />
grupların söylemlerinde bu kavramlar öne çıkarılmış ve taraftar toplamada etkili olmuştur. Bu<br />
durum siyasi otoriteleri, söz konusu gruplara karşı daha sert önlemler almaya sevk etmişti.<br />
Çoğu zaman ağır baskılara maruz kalmışlar, sürgüne tabi tutulmuşlar veya başka cezalara<br />
çarptırılmışlardı. Tarikatların, sistemin tamamını sorgulamaya varan düşünceleri veya dinî<br />
mevzularda alternatif yorumlarla ortaya çıkmaları bu çatışmanın diğer bir sebebidir. Hem<br />
Hristiyan heterodoks gruplarda hem de İslam heterodoksisinde, dinin ibadetleri ve normları<br />
esas alan modeli yerine, ameli ve batıni yönünü öne çıkaran alternatif bir model izlenmiştir.<br />
Hristiyan heterodoks gruplar “vaftiz, haç, kutsal resimler” gibi kavramları Hristiyan ortodoks<br />
gruplardan farklı biçimlerde yorumlamışlardır. İslam heterodoksisinde de namaz, oruç ve hac<br />
gibi temel ibadetlere batıni bir takım anlamlar yüklenmiştir. XIII. yüzyılın başlarında ortaya<br />
çıkan Kalenderilik akımı, bu tür alternatif dindarlık modeline ilham vermiştir. Melamiliğin<br />
toplumun kurulu düzenine, örfüne ve inanışına muhalefet eden prensipleri Anadolu’daki<br />
birçok tarikatın düşünce yapısını etkilemiştir. Toplum tarafından hoş görülmeyen kıyafetleri,<br />
farklı dinî düşünce ve uygulamaları ile bu gruplar ortodoks kesimlerin tepkisini çekmiştir.<br />
Siyasi otorite ve ortodoks kesimler ile heterodoks gruplar arasındaki çatışmanın izlerini<br />
menakıbnamelerde de görmek mümkündür. Örneğin, tarikat şeyhlerinin dönemin güçlü devlet<br />
adamları veya beylerine karşı mücadeleleri menakıbnamelerde anlatılan dikkate değer<br />
hadiselerdir. Menakıbnamelerde oluşan işlev dizininde de bu durumun etkilerine rastlamak<br />
mümkündür.<br />
Abdal Musa Velayetnamesi’ne göre, Abdal Musa düşmanı olan Teke beyinin üstüne dağları<br />
ve taşları da yürüterek gider ve onu alt eder. 284 Abdal Musa halka “Teke begini içünüze<br />
koman. Ol size beg olamaz.” der ve halkın nezdinde Teke beyinin beyliğini kaldırır. Teke<br />
beyi pişman olup af dilese de Abdal onu affetmez ve ölümüne sebep olur. Abdal Musa,<br />
yandaşlarından Kara Abdal’a bir kara canavarı gösterir ve onu öldürmesini ister. Kara canavar<br />
282<br />
Ahmet Yaşar Ocak, Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler, İstanbul, 2014, s. 25-30.<br />
283<br />
Ay, “Bizans’tan Osmanlıya…, s. 26.<br />
284<br />
Güzel, Abdal Musa..., s. 143.
Change language