Descargar en PDF o artigo - Centro Ramón Piñeiro para a ...

Xesús Ferro Ruibal, Xacinta Varela Martínez. Fraseoloxía e paremioloxía nos escritos do P. Martín Sarmiento (1695-1772)
produto; e, cando se compra un determinado peixe sen preguntar polo prezo, as balanzas
electrónicas, establecen o prezo exacto con indicación dos céntimos en función do peso exacto
dese peixe que se adquire. O vender a sardiña por mans está practicamente desaparecido.
2.2.2.1. Ser un laverco. [1762-1772] En Galicia es común decir de un páparo 14 y muy
rústico “es un laverco”. Esto alude al pescado laverco, que es (386v.) el sábalo cuando
es totalmente insípido, inútil y que ya ninguno le come. Lo que se llama zancado en los
salmones se llama en los sábalos laverco. Traje este símil por la semejanza de laverco
con alberco, pues sé muy bien que alberca es arábigo y significa “estanque” y laverco
es gótico y que alude a la cugujada, que en gótico y en gallego se llama laverca.
(SARMI-660: 4291; Monteagudo:3, 212).
2.2.2.2. [1755] Laverco y laverca. Llaman así en Pontevedra a un pez como salmón. Es más
delgado y largo. Su carne es blanca y de inferior gusto a la del salmón. No es el
zancado, pues viene al tiempo de los salmones. Aquí en el río Lérez, se cogieron a 20 de
marzo [de 1755], de una sola redada ocho salmones y ocho lavercos o lavercas, y comí
de uno y otro. Aquí llaman lavercos a los hombres tagarotes y rústicos (y también
labancos). Es creíble que aluda al dicho pez y no al pájaro laverca o cugujada (SARMI-
6:428,211).
TFG. Actualmente a locución ser un laverco está viva pero con valores diferentes e, polo que se
ve, contrarios ós que Sarmiento lle dá, porque hoxe non se refire a un peixe (samborca ou sable
de inferior calidade) senón a un paxaro. Parecer unha laverca. Dise da muller delgada, lixeira e
viva de xenio. Tamén se pode dicir dunha res femia. (21914). Te-los ollos coma unha laverca.
Ter ollos vivos. “Os pequeniños cando os destapan e miran con ollos moi vivos, téñenos coma
unha laverca”. (43220). Rubia coma unha laverca. A laverca (Alauda arvensis) ten a cabeza,
lombo e ás de color parda roxiza, con pintas en carreiros máis ou menos escuras; o peito
tamén, pero sempre máis claro có resto. "Puxo a imaxe da virxe da Soedá, unha imaxe
pequena, rubiña, como unha laberca". (NOVOA:163). “Ela, unha rapariga rubiña e xeitosa como
unha laberca, bulía de eiquí pra alá” (NOVOA162). ¡Adeus, laverca! Fórmula de despedida a
persoa cantareira. "...Rodrigo...dicíalle sorrindo: ‘Adeus, laverca’, aludindo ó aficionada que era
Taresa a cantar...". (LOPFE3:193). Ser coma unha laverca Dise dunha nena ou moza cando é
moi lista. (24204). Ser un laverca. Ser listo, agudo. (FRANCO569). Ser un laverco de boa conta.
Ser un senvergoña. "Nada che sei, mais si zicaes o fan rubir, ben merecido ch'o terá, pois
segun din, é un laverco de boa conta". (TIOMA:7.10.1876) 15 . "Nin garelo de Betanzos, nin rillote
de Santiago, a casi casi nin graxo de Ourense, chegaban, no tocante a trasnadas, xunto aquel
laverco de Crispín" (PERZPLA3:503). [...] como hai moitos animais que actúan como pillos
podemos cualificar con eses nomes ás persoas [...] denominación de grileiro ou a expresión é
coma un grilo para se referir a un pillo, nin tampouco a de laberco ou laverca (GARGO-9:914). Ser
unha laverca. Ser un hipócrita. (33602).
Comentario. Como dixemos, a comparanza de Sarmiento parece localizarse na Pontevedra de
1755 e ten como referente un peixe cando xa non está en comida e, quizais por iso, significaba
un “páparo y muy rústico”. Para Ríos Panisse é probablemente Salmo trutta trutta (L.) (RIOS:
14
Páparo: Aldeano u hombre del campo, simple e ignorante, que de cualquier cosa que ve, para él
extraordinaria, se queda admirado y pasmado (DRAE).
15 Hay algus labercos que se fan os xordos e non soltan as cadelas que me deben nin pol-os ollos d’a cara.
Teño mais de millenta soscritores, e cando menos a metá, fai seis meses que non me diron un carto, anque
deben saber que o papel e a tinta e outras cousas meudas non-as dan de valde. O que dende aiqui o dia de
feira non pague o que debe, deixo de visitalo sin mais comprementos pois de valde andan os cas e mais
tíranlles cantazos, moito ollo. (TIOMA:22.9.1876).
112 Cadernos de Fraseoloxía Galega 14,2012, 99-163. ISSN 1698-7861