Descargar en PDF o artigo - Centro Ramón Piñeiro para a ...
Descargar en PDF o artigo - Centro Ramón Piñeiro para a ...
Descargar en PDF o artigo - Centro Ramón Piñeiro para a ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Xesús Ferro Ruibal, Xacinta Varela Martínez. Fraseoloxía e paremioloxía nos escritos do P. Martín Sarmi<strong>en</strong>to (1695-1772)<br />
Pero o lector deberá superar unha dificultade: o estilo discursivo de Sarmi<strong>en</strong>to é difuso<br />
e, aínda que el nalgunhas obras distribúe a información <strong>en</strong> parágrafos de tamaño<br />
constante, está lonxe da disciplina fraseográfica e paremiográfica actual. Se o lector<br />
supera este problema, <strong>en</strong>contrará <strong>en</strong> tódolos casos noticias pertin<strong>en</strong>tes e curiosas.<br />
2. Fraseoloxía e paremioloxía galega na obra do P. Sarmi<strong>en</strong>to<br />
2. 1. Substantivos compostos, colocacións<br />
2.1.1. Bestiñas de canado e medio. [1762-1772] (§ 1668) Ya que no se pued<strong>en</strong> desterrar los<br />
chalanes del mundo, múdese por lo m<strong>en</strong>os la materia. Haya chalanes de ganado vacuno<br />
y de ganado caballar. Dije que <strong>en</strong> Galicia había un mediano ramo de comercio con los<br />
caballitos. Y creo que no es m<strong>en</strong>or el que allí se hace con las mulitas. Ese comercio no<br />
es nocivo, pues son pocas las mulas que de allí se sacan <strong>para</strong> coches, arados y carretas.<br />
Las más sirv<strong>en</strong> <strong>para</strong> alquiladores, sacerdotes, religiosos y mujeres. Y las que sirv<strong>en</strong> <strong>para</strong><br />
portear pesos son tan pequeñitas hacia el país de Deza que las llaman bestiñas de<br />
canado e medio, por irrisión. Un moyo de vino <strong>en</strong> Galicia ti<strong>en</strong>e ocho cántaras, y el<br />
canado solo ti<strong>en</strong>e dos. Así, bestiña de canado e medio es la mulita que solo lleva el peso<br />
de tres cántaras. Es verdad que las hay más grandes. (SARMI-660:1668, Monteagudo 2, 51).<br />
TFG. Non figura; probablem<strong>en</strong>te porque o transporte de mercadorías variou radicalm<strong>en</strong>te e<br />
tamén as medidas de capacidade, coa introdución do sistema métrico decimal. En calquera<br />
caso é unha cantidade pequ<strong>en</strong>a, porque noutro lugar di que doce cántaros de vino era “la<br />
medida regular del peso que lleva un macho” e, se o canado é unha cuarta parte da cántara, a<br />
cantidade é realm<strong>en</strong>te pequ<strong>en</strong>a:a bestiña de canado e medio tiña que ser, polo tanto, unha<br />
besta de moi pouca capacidade de carga (SARMI-6:449).<br />
2.1.2. Chupa matulas; atiza esa matula. [1770] Nas coplas 190-191 di: (...) <strong>en</strong> donde a<br />
tardiña, /por mais señas desto, /a Alfonso llo dixo /hum home ja vello. // que tiña no<br />
pazo /por vida o emprego /d'atizar matulas, /mudar candieiros. Matúlas <strong>en</strong> gallego son<br />
las mechas o torcidas. El orig<strong>en</strong> es de mata vegetable, pues las primeras torcidas se<br />
hicieron de (...) las hojas del verbasco o de otras plantas lychnis. Hay <strong>en</strong> Palacio,<br />
huissier y buxier, aquel <strong>para</strong> cerrar puertas, y éste <strong>para</strong> mudar las bujías. Pero el<br />
sonsonete ha ocasionado confundir las dos voces, y algunos cre<strong>en</strong> que huissier es lo<br />
mismo que buxier lo que es falso." (SARMI-7:473).<br />
[1762-1772] (§ 1417) Los gallegos que no conoc<strong>en</strong> la planta lychnis, pregunt<strong>en</strong> a los<br />
muchachos que les <strong>en</strong>señ<strong>en</strong> la planta a que ellos llaman asubíos, asubiotes y<br />
caabaciñas. Pone Tournefort 117 especies distintas del género lychnis, cuyo carácter es<br />
producir <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro de la flor una calabacita de figura cónica que conti<strong>en</strong>e la semilla.<br />
Después que esa calabacita arrojó la semilla, permanece muy dura, como una v<strong>en</strong>tosa; y<br />
los muchachos la usan <strong>para</strong> chiflar y silbar, y por eso la llaman asubío. La común es<br />
comunísima <strong>en</strong> los zarzales y caminos. De las hojas, pues, de todas las especies de<br />
lychnis, se hacían las mechas o torcidas de candil. El castellano mecha vi<strong>en</strong>e del griego<br />
myxos. Pero el puro nombre gallego de la torcida es matula, la p<strong>en</strong>última larga. Así<br />
dic<strong>en</strong> <strong>en</strong> Galicia: “Chupa matulas; atiza esa matula”, etc. El orig<strong>en</strong> de matula es difícil.<br />
(SARMI-660:1417).<br />
TFG. Non figura.<br />
Com<strong>en</strong>tario. Parec<strong>en</strong> simples colocacións aínda que a forma chupa esa matula parece suxerir<br />
un uso como fórmula. Ignoramos cando e con que int<strong>en</strong>ción se usaba no XVIII esa expresión.<br />
104 Cadernos de Fraseoloxía Galega 14,2012, 99-163. ISSN 1698-7861