Descargar en PDF o artigo - Centro Ramón Piñeiro para a ...

Xesús Ferro Ruibal e e Xacinta Varela Martínez: Fraseoloxía e e paremioloxía galega nos nos escritos do do P. P. Martín Sarmiento (1695-1772)
dos individuos nin nese lindeiro máis difuso que é o final dunha xeración. A
fraseoloxía é coma un río.
4.2.Desautomatizacións
Do mesmo xeito que os usuarios anónimos introducen modificacións nas paremias
recibidas, Sarmiento realiza con algúns refráns operacións modificadoras que merecen
comentario. A máis frecuente é a desautomatización, que lle permite crear un
pensamento novo, orixinal e persoal. E a iso Sarmiento chámalle trobar ou formar otro
dicho. Vexamos dúas:
4.2.1. ¿A onde irás, boi, que non ares Vímolo en 3.3.3. e ten varias respostas.
Normalmente á cortadoría. O refrán explica que un boi vive para tirar polo arado
ou polo carro, porque en Galicia nunca se arou con cabalos ou mulas (e hoxe, que
se ara con tractores, os machos sacrifícanse ordinariamente antes de faceren un
ano). En consecuencia, o boi en Galicia só se liberaba do arado para ir ó matadoiro,
a cortadoría e, por esa razón, en Galicia o macho bovino é paradigma de vida
escrava. Pero Sarmiento, observando que en Castela non se ara con bois senón con
mulas, modifica o refrán en A donde irás, buey, que no ares. A Castilla e iso dálle
pé non só para observacións agronómicas sobre a menor rendibilidade do arado con
mulas senón para unha diatriba contra as corridas de touros, porque, ó non
utilizaren os machos bovinos para o arado, non os capan e víranse bravos,
convertendo a necesidade de desfacerse deses animais feroces nun espectáculo
tauromáquico que na España central e meridional produce admiración e por iso nesa
zona o macho bovino é paradigma de fortaleza e virilidade e os seus matadores
personifican a audacia temeraria. Sarmiento, galego de sentimento e de cultura
agronómica, sabe que o extremo sufrimento animal e humano da tauromaquia é
innecesario e prodúcelle verdadeiro horror. A isto, se cadra, habería que engadir
outro matiz: Sarmiento, ademais de galego, era frade beneditino e os que
introduciron en Europa o arado con cabalos e mulas foron os cistercienses. Velaí,
polo tanto, un refrán que marca fondas diferenzas culturais.
4.2.2. *El que lexos va casar; o faltas lleva, o las va a vuscar. Vímolo en 3.3.1.
Desautomatizándoo, Sarmiento crea unha nova aplicación desta paremia ó mundo
estudiantil (El que lexos va a estudiar) e ten certa importancia feita por Sarmiento
ós 73 anos (1968), porque precisamente el marchara de Pontevedra ós 15 anos para
estudar e profesar en Madrid, onde residiu a maior parte da súa vida e onde
morrería en 1772. Hai numerosos testemuños nos seus escritos e na súa
corrrespondencia de que el desexaba volver a Galicia e, sobre todo, de que coidaba
que, se Galicia recibise de España a autonomía e o retorno equivalente á súa
congrua colaboración ó Estado, os galegos non precisarían emigrar nin sequera para
estudos superiores. A súa proposta de racionalización da economía, das
comunicacións, das leis, da medicina, da estrutura eclesiástica, incluía unha
demorada reflexión sobre a racionalización da ciencia e do sistema educativo tanto
eclesiástico como laico. Todo era posible facelo en Galicia. Ningunha actividade
era imposible en Galicia: velaí unha das ideas centrais do pensamento do bieito
pontevedrés. Así que nestas escuetas palabras, escritas catro anos antes de morrer, o
P. Sarmiento condensa ideas propias que lle son moi queridas.
Cadernos de Fraseoloxía Galega 14,2012, 99-163. ISSN ISSN 1698-7861
147