Descargar en PDF o artigo - Centro Ramón Piñeiro para a ...
Descargar en PDF o artigo - Centro Ramón Piñeiro para a ...
Descargar en PDF o artigo - Centro Ramón Piñeiro para a ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Xesús Ferro Ruibal, Xacinta Varela Martínez. Fraseoloxía e paremioloxía nos escritos do P. Martín Sarmi<strong>en</strong>to (1695-1772)<br />
2.5.20. Se queres que o cabelo cresa, úntao coa herba tioiresa. [1754-1758] Herba tioira.<br />
Especie de tomillo silvestre que nace <strong>en</strong> el monte do Seixo. Contra la leche cuajada <strong>en</strong><br />
los pechos (SARMI-5:70,226). // Tioira o herba tioira y tioiresa. Es mata rastrera, y se<br />
cree tomillo silvestre. Hay adagio gallego que dice: Se queres que o cabelo cresa, úntao<br />
coa herba tioiresa. Flor como de tomillo. Acaso la voz será de tymo o tymoides. En<br />
dicha huerta 25. Averígüese. (SARMI-5:1590). Tioira o tioiresa que llaman <strong>en</strong> Galicia, y<br />
huele. Es verdadero tomillo, pero montano. Creeré que se diría herba tymoyra o<br />
tymeyra, y de ahí herba tioira (SARMI-5:326,2005).<br />
TFG. Non figura o refrán pero hai parelelos <strong>en</strong> formato de cantigas populares 59<br />
2.5.21.1. Si queres ver tua moller morta, dálle de comer samborca. [1755] Sambórca o<br />
zambórca. Pez grande cuya comida es mala y dañosa. Y así es adagio: Si queres ver tua<br />
moller morta dalle de comer sambórca. Es como sabalo. (SARMI-6:287,82v).<br />
2.5.21.2. Se queres ver túa moller morta, dálle de comer samborca. [1770] El portugués<br />
llama al sabalo savèl y con diminutivo sabelha y el gallego le llama sable y sab<strong>en</strong>la al<br />
diminutivo. También el gallego llama samborca a un pez parecido al sábalo pero más<br />
pequeño, y que es de mal alim<strong>en</strong>to. Así dice un adagio gallego: 'se queres vêr tua moller<br />
morta, dalle de (383 r.) comer samborca'. Y si<strong>en</strong>do cierto que el pez saboca y saboga es<br />
el nombre español que Rondelecio da al sabalo y Covarrubias dice que es semejante al<br />
sábalo, aunque no es tan grande se deduce que las voces saboca y saboga y la gallega<br />
samborca y zamborca significan un mismo pez parecido al sabalo. El latín alosa <strong>para</strong><br />
significar el sabalo no se oyó hasta que lo dijo Ausonio. Thrissa y phrissa son los<br />
nombres griegos correspondi<strong>en</strong>tes. El orig<strong>en</strong> de la voz sabalo, o sable, o savèl, o saboga<br />
me es ignoto. Si como quier<strong>en</strong> los franceses alosa vi<strong>en</strong>e de hals, halos, mar o sal, si<strong>en</strong>do<br />
trivial mudar la H griega <strong>en</strong> S, t<strong>en</strong>dremos salos (de donde sal, salum) y acaso de ahí<br />
v<strong>en</strong>drá el sabalo. Esto interim no descubro otro mejor (383v.) orig<strong>en</strong>; o otro no le<br />
hallare <strong>en</strong> el latín sabulum. (SARMI-7:345).<br />
El sábalo se llama <strong>en</strong> gallego sab<strong>en</strong>la, que es la hembra, y después que ya ha desovado.<br />
También se llama <strong>en</strong> gallego zamborca y samborca. Es de pésima comida. Por eso hay<br />
este dicho gallego: Se queres ver tua moller morta, dalle de comer samborca. De<br />
samborca se formó saboga, o al contrario. Al sábalo llaman los gallegos sable; y<br />
también sábalo, sávalo, como <strong>en</strong> Castilla. Covarrubias dice que sávalo vi<strong>en</strong>e de sapulus<br />
a sapore. Pero el latín bajo sapulus vi<strong>en</strong>e del latín puro sapa, que significa el arrope.<br />
Vini<strong>en</strong>do de sapore, diría yo, que v<strong>en</strong>dría de sapido, y mudada la d <strong>en</strong> l, sabilo y<br />
contacto tópico con la planta como de "desmayos" que puede experim<strong>en</strong>tar el que se acerque a la planta.<br />
Demasiado lírico y mágico, me parece a mí. Lo único que puedo precisar como dato botánico es que tanto<br />
Peucedanum officinale como P. oreoselinum son bastante escasas <strong>en</strong> Galicia (la primera mucho más)<br />
pero que podría interpretarse alguna confusión <strong>en</strong>tre algunas de estas Peucedanum con otras dos especies<br />
de este género que sí son bastante más frecu<strong>en</strong>tes: P. gallicum y P. lancifolium>.<br />
59 -Mociñas de alá de arriba / ¿con que peinades o pelo / -Cunha herba que hai no monte / que lle chaman<br />
tromantelo. (2100985). -Mociñas de alá de arriba /¿con que peiteadel─o pelo /-Con unha herba do<br />
monte /que lle chaman trem<strong>en</strong>telo. (LIS1364). Mociña do pelo roxo/¿que lle botas ó teu pelo/Unha<br />
herba que hai no monte/que se chama trem<strong>en</strong>telo. (42507, 134). -Rapariguiña do gando /¿que herba lle<br />
das ó pelo /-Bótolle unha do monte /que lle chaman trem<strong>en</strong>telo. (LIS1364). M<strong>en</strong>iña que andas no monte,<br />
/¿con que peinas o teu pelo /-Con unha herba do monte /que lle chaman trem<strong>en</strong>telo (torm<strong>en</strong>telo).<br />
(FRAGU-4:486). Rapariguiña do gando/ que herba lle botas ao pelo/ -Bótalle unha herba do me/ que lle<br />
chaman trem<strong>en</strong>tela. (ANT51480). -Oh m<strong>en</strong>iña das ovellas /¿con que curas o cabelo /-Con unha herba<br />
do monte /que se chama torm<strong>en</strong>telo. (LIS1364).<br />
134 Cadernos de Fraseoloxía Galega 14,2012, 99-163. ISSN 1698-7861