Descargar en PDF o artigo - Centro Ramón Piñeiro para a ...

Xesús Ferro Ruibal e e Xacinta Varela Martínez: Fraseoloxía e e paremioloxía galega nos nos escritos do do P. P. Martín Sarmiento (1695-1772)
convicción vai unida a outra: a verdade científica está moitas veces no pobo que sofre a
historia e que vive do seu traballo manual; non está tanto nos sabios que aprenden dos
libros e non da natureza; e menos aínda, nos que simplemente encontran o poder nas
súas mans. Por iso el cita e comenta de cando en cando a voz do pobo que ve
condensada en fraseoloxismos e paremias galegas, castelás e latinas: si; mesmo
escribindo en castelán, cita e comenta unidades fraseolóxicas e paremiolóxicas galegas
(que algunha vez presenta en versión portuguesa 5 ou castelá) e estas unidades, dada a
historia da lingua galega, constitúen un tesouro que nos chega deses séculos ágrafos
que en Galicia denominamos séculos escuros.
Neste artigo pretendemos difundi-los fraseoloxismos e paremias galegas que Sarmiento
cita e comenta. Non comentaremos refráns casteláns ou latinos dos que haxa
equivalencia viva en galego senón só refráns que el cita como galegos. Nun artigo
posterior ofrecerémo-la fraseoloxía castelá e latina e veremos tamén cal é a
terminoloxía que usa.
Tras esa cita, trataremos de comprobar se esa unidade pervive no uso ou se
verosimilmente deixou de circular. Para isto consultarémo-los fondos do Tesouro
Fraseolóxico Galego (TFG), en construción no Centro Ramón Piñeiro para a
Investigación en Humanidades. No inicio de cada parágrafo de Sarmiento indicaremos
entre [ ] a data na que Sarmiento escribía ese texto, porque esta referencia cronolóxica
nalgún caso é pertinente.
Sabemos que imos facer unha comparanza desigual, porque Sarmiento non ofrece un
corpus fraseolóxico do seu tempo (que el lamentaba non ter e que hoxe poderiamos
confrontar cun corpus actual) senón só citas incidentais que lle veñen á memoria. Aínda
así, isto permitiranos, primeiro, coñecer e comentar contextualizacións e definicións
propias de Sarmiento e, segundo, albisca-lo grao de durabilidade (ou fixación)
fraseolóxica e paremiolóxica (que trataremos de sintetizar nun cadro final).
Para quen teña interese nestes lerios, coma nós, hai cousas que son moi interesantes.
Recuperar incidentalmente unha parte dos fraseoloxismos e paremias do XVIII permite
recupera-lo contexto en que el os utiliza (ou, por veces, explica), confronta-las
variantes que 250 anos despois están vivas (porque as recollemos do uso oral aínda
agora), ou contabiliza-las paremias que só cita el (e, despois del, ninguén): isto case
permite medi-lo grao de mortalidade do refraneiro: cousa moi interesante para
sabermos qué é iso da fixación.
5 Lémbrese que Sarmiento sostiña, contra os lingüistas do seu tempo, que unha lingua era esencialmente
lingua oral e rural, que nas capitais dos Estados é onde se falan con menos pureza (pola ausencia de
animais e prantas que son a fonte verdadeira do léxico e pola presenza de políticos e funcionarios
estranxeiros). Sostiña tamén que o portugués era galego levado cara ó sur pola Reconquista, de xeito que
as diferenzas que no tempo del había entre galego e portugués, máis que debidas á castelanización do
galego, eran debidas a hibridización do portugués coas linguas dos indíxenas das colonias que Portugal
fundou en África, Asia e América. Por iso escribiu, como acabamos de ver que la mayor parte de los
proverbios o refranes portugueses serán vulgares en el centro de Galicia, y que en la conquista pasaron
a Portugal con la lengua.
Cadernos de Fraseoloxía Galega 14,2012, 99-163. ISSN ISSN 1698-7861
103