Descargar en PDF o artigo - Centro Ramón Piñeiro para a ...
Descargar en PDF o artigo - Centro Ramón Piñeiro para a ...
Descargar en PDF o artigo - Centro Ramón Piñeiro para a ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Xesús Ferro Ruibal, Xacinta Varela Martínez. Fraseoloxía e paremioloxía nos escritos do P. Martín Sarmi<strong>en</strong>to (1695-1772)<br />
2.4.4. Unta por defora, ome, unta por defora [1762]. Un pobre gallego, <strong>en</strong>fermo <strong>en</strong> el<br />
hospital. Solo t<strong>en</strong>ía un doblón de oro, que por lo mismo, y porque no se lo hurtas<strong>en</strong>, lo<br />
t<strong>en</strong>ía siempre guardado <strong>en</strong> la mano, cerrado el puño. Habi<strong>en</strong>do llegado al extremo de<br />
que ya era preciso olearlo 37 , le dijo el presbítero que abriese la mano y la ext<strong>en</strong>diese.<br />
Preguntóle el pobre gallego: “E iso <strong>para</strong> que é”. Díjole el sacerdote: “Para ungirte y<br />
untarte la palma de la mano, que esta es la extremaunción”. Respondióle el gallego:<br />
“Unta por defora, ome, unta por defora”. Esa respuesta <strong>en</strong>fática, unta por defora, se<br />
debe traer a mano, siempre que a uno le quieran embocar d<strong>en</strong>tro del cuerpo, un<br />
almodrote, que no se sabe de que se formó. Al tal se le dirá: “Unta por defora, ome,<br />
unta por defora”. (SARMI-SEYXEBRA:143v-144r; PENSADO 1978:144-145).<br />
TFG. Non figura.<br />
Com<strong>en</strong>tario. Obsérvese como Sarmi<strong>en</strong>to suxire a conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>cia da repetición da frase es<strong>en</strong>cial<br />
desa anécdota, <strong>para</strong> que se convirta <strong>en</strong> frase proverbial. O feito indica que el <strong>en</strong>t<strong>en</strong>de a<br />
fraseoloxía como algo activo, non como un elem<strong>en</strong>to inerte e cadra coa súa frecu<strong>en</strong>te<br />
desautomatización de fraseoloxismos, da que veremos algún exemplo <strong>en</strong> 3.3.1. e <strong>en</strong> 3.3.3.<br />
2. 5 Refráns<br />
2.5.1. A cabeza do budión ante ti a pon. [1755]. Merlón. En el Ferrol lo que <strong>en</strong> Pontevedra<br />
budión. Adagio: a cabeza do budión (o merlon) ante ti (220v.) a pon. Pescado delicado.<br />
(SARMI-6:439).<br />
TFG. A cabeza do budión diante de ti a pon; e a da boga diante da túa sogra (RODGO-1:417). A<br />
cabeza do budión diante de ti a pon, e a da boga diante de túa sogra. (GONPE:030). Come a<br />
cabeza do budión e a da boga dalla a túa sogra. (GONPE:030).<br />
2.5.2. A cabeza do merlón ante ti a pon. [1755].<br />
TFG. A cabeza do merlón diante de ti a pon; e a da boga diante da túa sogra (RODGO-2:616). A<br />
cabeza do merlón diante de ti a pon, e a da boga diante de túa sogra. Variante: ante.<br />
(GONPE:030).<br />
2.5.3. A quem <strong>en</strong> mayo come sardiña, <strong>en</strong> agosto lle pica a espiña. [1762-1772] Las<br />
sardinas sal<strong>en</strong> del norte por primavera, vi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> ejércitos hasta los mares de Galicia y<br />
vi<strong>en</strong>e toda la cría, esto es, sardinitas especulativas, y se divisan por mayo, cuando no<br />
solo no son comestibles, sino que también son dañosas según otro adagio portugués:<br />
Quem quizer mal a sua veziña, delles <strong>en</strong> mayo hum a sardiña. Y este otro: A quem <strong>en</strong><br />
mayo come sardiña, <strong>en</strong> agosto lle pica a espiña. San Juan hasta septiembre, es la más<br />
delicada sazón de las sardinas que llaman joubas o jóv<strong>en</strong>es. Desde septiembre hasta San<br />
Martín 38 ya son más crecidas y toman la sal. Por santa Catalina 39 están <strong>en</strong> toda su sazón<br />
y se salan <strong>para</strong> la Cuaresma, quitadas las cabezas; o con cabezas y todo se hac<strong>en</strong> los<br />
ar<strong>en</strong>ques de humo. Esto dura hasta acabar el año. Si algunas se pescan <strong>en</strong> <strong>en</strong>ero, que son<br />
pocas, se llaman xaneir<strong>en</strong>tas, y que ya no ti<strong>en</strong><strong>en</strong> sazón. En febrero, marzo y abril ap<strong>en</strong>as<br />
se ve sardina alguna, hasta que por mayo v<strong>en</strong>ga la nueva cría (SARMI-660:1991;<br />
Monteagudo:2, 132). Véxase Quem quizer mal a sua veziña, delles <strong>en</strong> mayo hum a<br />
sardiña pequ<strong>en</strong>iña (2.5.13).<br />
37 Administrarlle os santos óleos (sacram<strong>en</strong>to da Extremaunción).<br />
38<br />
11 de novembro.<br />
39<br />
25 de novembro.<br />
122 Cadernos de Fraseoloxía Galega 14,2012, 99-163. ISSN 1698-7861