15.02.2015 Views

Descargar en PDF o artigo - Centro Ramón Piñeiro para a ...

Descargar en PDF o artigo - Centro Ramón Piñeiro para a ...

Descargar en PDF o artigo - Centro Ramón Piñeiro para a ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Xesús Ferro Ruibal e e Xacinta Varela Martínez: Fraseoloxía e e paremioloxía galega nos nos escritos do do P. P. Martín Sarmi<strong>en</strong>to (1695-1772)<br />

cárabo o autillo. Y Funes asi<strong>en</strong>ta que el autillo es la úlula y que el pájaro que vocea<br />

“cavar, cavar” es el caprimulgo (SARMI-660:1901; Monteagudo 2, 108).<br />

TFG. Non figura<br />

Com<strong>en</strong>tario. O máis parecido é Andar, andar, e o corpo <strong>para</strong> <strong>en</strong>terrar, recollido como refrán por<br />

Eladio Rodríguez (RODGO-1:169) 28 e posteriorm<strong>en</strong>te clasificado como expresión do concepto<br />

“Morte inevitable” (FERRO 1987:7161), porque ignorábamos que esa fora no séc. XVIII a voz do<br />

paxaro da morte. Semellantes no concepto son Andar, andar, e o corpo pra <strong>en</strong>terrar. Andar,<br />

andar e ó fin morrer, Andar, andar, e ó cabo espichar. Andar, andar e caír no mar (e mesmo o<br />

fatalista Nadar, nadar e ó cabo afogar) aínda que non consta que esas frases sexan a presunta<br />

voz do paxaro da morte.<br />

Tratemos agora de id<strong>en</strong>tifica-lo tal paxaro da morte. O cárabo que cita Sarmi<strong>en</strong>to é o que <strong>en</strong><br />

Galicia actualm<strong>en</strong>te se coñece como avelaiona (Strix aluco) e os ornitólogos din que o seu son é<br />

uu uu, u-u-u (PENAS 1991:194, 223). Pero non todo o mundo id<strong>en</strong>tifica este páxaro da morte co<br />

mesmo animal. Sarmi<strong>en</strong>to, que m<strong>en</strong>ta esta ave tamén <strong>en</strong> 263 e <strong>en</strong> 298, id<strong>en</strong>tifica o páxaro da<br />

morte co ralo e co cárabo 29 . Cuveiro, <strong>en</strong> cambio, id<strong>en</strong>tíficao <strong>en</strong> 1876 coa curuxa 30 ; opinión que <strong>en</strong><br />

1992 recolle Gondar: “Di que é o paxaro da morte a curuxa, eu empecei a coller unha depresión<br />

terrible. E agora non sei, estou decaída, desmoralizada, non teño ganas de facer nada” (GONDAR-<br />

4:183). Pero Valladares id<strong>en</strong>tifícao co moucho (buho) e di que canta así: “huiu, huhu, bahu,<br />

puhu” 31 . Obsérvese o parecido desa onomatopea coa que ofrecía Sarmi<strong>en</strong>to c<strong>en</strong> anos antes.<br />

Tamén o id<strong>en</strong>tifican co moucho Eladio Rodríguez 32 , Franco Grande (moucho mediano) e Rivas<br />

Quintas (este di que <strong>en</strong> Beluso o id<strong>en</strong>tifican co moucho e que é unha das aves de mal agoiro<br />

(RIVAS-2:108). Enriquez Salido di que no Grove o id<strong>en</strong>tifican co moucho (Ath<strong>en</strong>e noctua)<br />

(42213:118). O dicionario das Irmandades id<strong>en</strong>tifícao co Syrmium aluco (IRMAN061). Carré, <strong>en</strong><br />

28 Aparece posteriorm<strong>en</strong>te citado na Gran Enciclopedia Gallega (2, 83) e <strong>en</strong> MAREVA:57.<br />

29 Asimismo, la voz cárabos significa el escarabajo, el cangrejo y una especie de barca de mimbres aforrada<br />

de cuero. Y de ese género de barco cárabus, se originó la voz gallega carabela, por navío. Y la voz<br />

carabela, <strong>en</strong> cuanto significa aquella cesta <strong>en</strong> que los padres <strong>en</strong>vían todos los sábados a sus hijos<br />

aldeanos, que estudian la gramática <strong>en</strong> los padres jesuitas de Pontevedra, los alim<strong>en</strong>tos precisos. Y si<strong>en</strong>do<br />

cierto que la voz cárabo también significa aquel lúgubre y nocturno pajarote al cual <strong>en</strong> Galicia llaman<br />

ralo y paxaro da morte; sin duda que por lo feo y abominable que es el escarabajo se llamaría cárabo el<br />

mismo pajarote (SARMI-7:233).<br />

30 Strix alula: Dan este nombre á la lechuza y á toda ave nocturna, especialm<strong>en</strong>te al cárabo ó autillo, que se<br />

difer<strong>en</strong>cia de aquella <strong>en</strong> ser algo mayor, de color oscuro, con manchas blancas, y <strong>en</strong> t<strong>en</strong>er las plumas<br />

remeras casi blancas é iguales. Strix alula. Tambi<strong>en</strong> se llama ralo por su graznido triste. (CUVEI:232).<br />

31 Paxaro d’a morte Strix buho: Cárabo, ó Buho grande; ave indíg<strong>en</strong>a de España y pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>te al órd<strong>en</strong> de<br />

las de rapiña, o rapaces nocturnas. Ti<strong>en</strong>e como pié y medio de alto; color, rojo-negro; ojos, grandes,<br />

colocados hácia delante; pico, corvo, calzado de plumas y dos p<strong>en</strong>achos de estas, alzadas sobre la cabeza,<br />

figurando orejas. Mírasele vulgarm<strong>en</strong>te como m<strong>en</strong>sajero de la muerte y las personas supersticiosas que<br />

pierd<strong>en</strong> algun amigo, o pari<strong>en</strong>te, se acuerdan siempre de haber oido el grito del Buho. Su pres<strong>en</strong>cia, segun<br />

Plinio, presagia la esterilidad. Su huevo, comido, <strong>en</strong> tortilla, cura la borrachera. Témese su canto, pórque<br />

no se oye sino de noche y, si alguna vez se le ve sobre la casa de un moribundo, es por atraerle el olor<br />

cadavérico, ó por el sil<strong>en</strong>cio que <strong>en</strong> ella reina. El Buho, sin embargo, es t<strong>en</strong>ido como bu<strong>en</strong> presagio, si se<br />

refugia á un palomar. Los antiguos francos cond<strong>en</strong>aban á una fuerte multa á cualquiera que matase, ó<br />

robase, un Buho refugiado <strong>en</strong> el palomar de su vecino. Respecto de las virtudes de esta ave, existió, <strong>en</strong>tre<br />

otras vulgares cre<strong>en</strong>cias, la de que, puesto su corazon y su pié derecho sobre una persona dormida,<br />

relataba al mom<strong>en</strong>to lo que habia hecho y contestaba á cuantas preguntas se le hacían. Su grito, que hace<br />

resonar <strong>en</strong> el sil<strong>en</strong>cio de la noche, es huiu, huhu, bahu, puhu. (VALLA-7:419-420).<br />

32 Paxaro da morte, autillo, cárabo o buho grande, ave indíg<strong>en</strong>a de España, que pert<strong>en</strong>ece a las de rapiña<br />

nocturnas. Tiénelo el vulgo por m<strong>en</strong>sajero de la muerte, y las personas supersticiosas cre<strong>en</strong> que su canto o<br />

grito anuncia el fallecimi<strong>en</strong>to de una persona conocida. Dió y da lugar a muchas cre<strong>en</strong>cias inverosímiles;<br />

témese su canto lúgubre porque sólo se oye por la noche; y sin embargo es ave t<strong>en</strong>ida como bu<strong>en</strong> presagio<br />

si se refugia <strong>en</strong> un palomar. (RODGO-3:105).<br />

Cadernos de Fraseoloxía Galega 14,2012, 99-163. ISSN ISSN 1698-7861<br />

119

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!