Descargar en PDF o artigo - Centro Ramón Piñeiro para a ...

Xesús Ferro Ruibal, Xacinta Varela Martínez. Fraseoloxía e paremioloxía nos escritos do P. Martín Sarmiento (1695-1772)
Comentario. Taboada Chivite anotou ese refrán pero di expresamente que non o colle da
tradición oral senón que o copia de Gabriel Mª Vergara, que quizais coñeceu a cita de Juan de
Malara 42 . Aínda que o vocalismo átono galego pode explica-la variación Nucedo > Nocedo, o
certo é que o actual Nomenclátor de Galicia non recolle ningún lugar de nome Nucedo e si, en
cambio, tres lugares (e tamén parroquia) que se chaman Nocedo, tal como di Sarmiento: San
Lourenzo de Nocedo (en Quiroga) e San Cibrao de Nocedo (concello dos Blancos); e aínda
queda outra, San Salvador de Nocedo do Val (no Castrelo do Val): a primeira é de Lugo e as
dúas seguintes de Ourense. Non sabemos a cal delas se referiría o refrán e non tanto pola
escaseza do pan, canto porque o refrán o que fustiga é o carácter pouco hospitalario que
daquela terían os veciños do tal Nocedo. Non encontramos Nocedo nin no refraneiro nin no
cantigueiro popular. O que si hai no refraneiro actual son refráns paralelos que coa mesma
mensaxe mentan outros lugares (Camba, Deza, Zós e Ligonde) e serían estes: Se vas a Camba
leva pan na manga, e se vas a Deza, que non che esqueza. (210071557). Si vas a Zós leva pan
nos bolsós e cuitelo pró partir que che ha de cumplir. (MOREI1:119). Se vas a Ligonde leva pan
que abonde e coitelo pra o cortar, que alí non cho han de dar. (210071558). Se vas a Ligonde,
leva pan que che abonde, coitelo pra o tallar que alí non cho van dar, manteses pra o poñer que
alí non chos ha de haber. (MOREI1:119). Se vas a Ligonde - leva pan que che abonde; queixo e
chorizo - cigarro e viño. (MAREVA:44). Se vas algún día a Ligonde, leva pan que che abonde.
Mais, se vas ó Apóstolo Sant'iago, leva pan, viño e compango. (MAREVA06).
2.5.5. Cando o trigo é louro, o muge é d’ouro. [1762-1772] Cuando yo era niño jamás vi
los xorelos sino con la magnitud de una sardina. Juraría desde Madrid que aquella era su
magnitud natural. Salí ya de ese error, pues vi que crecían hasta más de un pie de largo.
[...]. Después por el otoño, me propusieron si quería comer xorelos [...]. Pusiéronme en
la mesa un xorelo asado que tenía casi un pie de largo. Confieso que no he comido cosa
más regalada. Quitado el pellejo, con su cerro de espinas, me hallé con medio dedo de
gustosísima grosura antes de llegar a la carne. Ahora creeré que el garo era lo que
destilaba de esa grosura preparada y que el xorelo en su natural magnitud, es el
escombro, o muy parecido a él en todo. Véase aquí como, variando tiempo y magnitud,
es un pescado el más despreciable y el más regalado. Lo mismo digo del múgil, que en
invierno no vale nada y en verano es tan gustoso que en Pontevedra hay este adagio
Cando o trigo é louro, o muge é d’ouro. Esto es, que el múgil es de oro cuando el trigo
está en sazón de segarse. En virtud de esto, no se puede hacer juicio de un pescado si no
se le observa un año entero. (SARMI-660:1976; Monteagudo 2, 128).
TFG. Cando o trigo é louro, o muxe vale ouro 43 . (GONPE:032). Cando o trigo está louro o munxile
val un tesouro. (CARRA-4:260208). Cando o trigo está louro, val ó mugil ouro. (SOBREIRA-2).
Cando o trigo está louro, o muxil val ouro. El desove del múgil, entre mayo y setiembre, coincide
con la plena sazón del trigo; y en esa época es cuando aquel es más sabroso. Múxil, var. no
registrada en los dicc. gallegos. (VSACO:679-680:18075). Cando o trigo está louro, o muxo vale
ouro. (RODGO-3:387). Cando o trigo vai louro, o muxe vale ouro. (40606) (LEMABOU03). Cando o
trigo vai louro, o muxil val ouro. (VSACO:679-680:18075). Cando o trigo vai louro, o muxo val ~
vale ouro. (GONPE:032). Cando o trigo vai louro, val o múxil ouro. (VSACO:679-680:18075). Cando
o trigo vai louro, vale o muxe ouro. (RODGO-2:548) (GONPE:032). O muxo val ouro, cando o trigo
está louro. (VSACO:679-680:18078). O muxo vale ouro, cando o trigo está louro. (1671073). O
muxo val ouro, cando o val ouro. (VSACO:679-680:18078). Vale o muxe ouro, cando o trigo está ~
vai louro. (GONPE:032).
42 Cuando podería ser galego dialectal basicamente ourensán. Pero fueres non é galego e revela unha
repetición en boca de persoa non galega.
43 Variantes: é ~ está, muxe ~ múxele ~ múxel.
124 Cadernos de Fraseoloxía Galega 14,2012, 99-163. ISSN 1698-7861