Descargar en PDF o artigo - Centro Ramón Piñeiro para a ...

Xesús Ferro Ruibal, Xacinta Varela Martínez. Fraseoloxía e paremioloxía nos escritos do P. Martín Sarmiento (1695-1772)
(e existen) en Galicia (Allariz, Redondela ou Pontevedra), non ve con agrado esta degradación
semántica que no tempo del xa padecía a locución corpo santo no uso real da xente. Hoxe, no
cambio de milenio, esa polisemia aínda se acentuou máis; e, pola contra para aquela festa
eucarística o uso real dos galegos de hoxe recuperou o latinismo Corpus ou Corpus Christi.
2.1.4. Fidalgo do cabo de Boa Esperanza. [1762-1772] (§ 5978) No sé de fijo el año en
que se fundó el primer mayorazgo en España, ni quien ha sido el que le fundó. Supongo
que no ha sido ningún hombre oscuro, como son hoy los más que los fundan. Creeré que
sería un señor de alta guisa, y de los que entonces tenían estados de feudo, y claro está
que los feudos no se podían enajenar ni dividir; y que faltando herederos volvían a la
Corona —luego, antes eran de ella. ¿Qué conexión tiene esto con los mayorazgos de
hoy También creo que este género de mayorazgos comenzaría después de las
conquistas, y acaso comenzaría por los morgados de Portugal con los caudales que iban
viniendo de la África y después de la América. ¿Qué habían de hacer de tanto oro esos
aventureros La expresión portuguesa fidalgo do cabo de Boa Esperanza es irrisoria,
como la castellana caballero indiano. (SARMI-660:5978, Monteagudo 4, 360).
TFG. O dito é portugués; e o galego máis próximo é fidalgo da casa da palla, dito de Moraña
(43220), que a mediados do século XX designaba unha persoa que se ten polo máis da festa
pero que, ben mirado, nin sequera ten o que teñen os outros.
COMENTARIO. En Galicia a mediados do século XX, fóra de zonas concretas coma O
Cebreiro, te-la casa cuberta con colmo (palla do centeo) era un signo externo de pobreza,
porque, o clima húmido pide un tellado de tella ou lousa (sempre máis duradoiro) mesmo para
os pobres. Con palla de centeo (colmo) ou mesmo de millo só se cubrían daquela as palleiras,
onde se gardaba a herba seca e os trebellos da labranza. Por iso é tamén irrisorio este dito
fidalgo da casa da palla, que tamén existía en Portugal (43220; Fonseca:201). A mediados do
século XX aínda se podía oír falar dunha casa fidalga (“casa de torre, señorial, pacio ou pazo”)
ou de fidalgo, como sinónimo de persoa dunha clase social e económica superior e mesmo
dunha certa honestidade (Andar a pago non pago, non é de homes fidalgos: Morei1:067); pero
hoxe xa son palabras en desuso ou con certa intención literaria; e xa non se oe dicir terse por
fidalgo pero aínda se pode oí-lo refrán Quen ten diñeiro é fidalgo. Máis comúns e vivas son as
locucións aristocracia do pan de millo ou señorito de caldo á merenda (persoa que se ten por
membro dunha clase superior pero que na intimidade non come coma os ricos senón que se
alimenta do mesmo que comen os máis pobres: pan de millo e caldo. Nótese a pervivencia de
ditos que se basean en feitos xa desaparecidos coma o consumo de pan de millo polos pobres
ou o caldo á merenda). O pobo sempre foi agresivo cos que aparentan unha riqueza ou
categoría que non teñen e así di o refrán: Máis vale din de moeda que don sen renda (RODGO-
2:114).
2.1.5. Mel de Galicia 7 Véxase Se queres vestir de seda, trata en cera.(2.5.21.1.).
TFG. Non figura.
COMENTARIO. O mel de Galicia xa era proverbial no século IX e a medicina popular tradicional
e o refraneiro demostran que nunca se deixou de producir e consumir, como mostra a toponimia
(As Abellas, Abelleira, A Abelleira, Couceiro, O Abellal, A Abellariza, Albariza, Enxames, O
Enxameado, O Trobo, Os Trobos,...). Pero, polo que di Sarmiento, no tempo del xa deixara de
7
O Liber Chronicae seu Chronicon Aemilianense, que cita Sarmiento, enumera as trece cousas
paradigmáticas na Hispania do tempo dos godos e entre elas están o mel de Gallicia, coa scanda de
Asturias, o triticum de campis Gottis, o mulus de Hispali, o Cavallus de Mauros ou a disciplina atque
scientia de Toledo (Mss. 51; 36r. Biblioteca Nacional de España, que neste caso copia un antigo códice de
San Millán de la Cogolla). Aínda que Sarmiento relatiniza o topónimo, o manuscrito di claramente
Gallicia.
106 Cadernos de Fraseoloxía Galega 14,2012, 99-163. ISSN 1698-7861