Descargar en PDF o artigo - Centro Ramón Piñeiro para a ...

Xesús Ferro Ruibal e e Xacinta Varela Martínez: Fraseoloxía e e paremioloxía galega nos nos escritos do do P. P. Martín Sarmiento (1695-1772)
el Oriente y sine teste 47 Se debían consultar antes lo que han escrito los malayos,
malabares, mongoles, persas, mahometanos, etc. (SARMI-660: 5149; Monteagudo 4, 164).
TFG. De longas vías saen longas mentiras (RODGO-3:416). A mentira e o señor, canto máis
lonxe, mellor (23911:287).
2.5.8. En Domaio non entra nem fidalgo a cabalo nem carro ferrado. [1770]. Poco
antes de Domayo, viniendo del poniente, está una cuesta que llaman la Borna 48 . Viene a
ser un disforme cúmulo de peñascos unos sobre otros al modo de un montón de nueces.
Casi es intransitable para caballerías y carros; así es proverbio que en Domayo no entra
“nem fidalgo á cabalo, nem carro ferrado”. No obstante yo pasé esa Borna en una mula,
aunque con mucho trabajo. (SARMI-7:377,433v).
TFG. En Domaio non entra nen fidalgo a cabalo nen carro ferrado.(LOREN7052). Sospeitamos
que a presenza do refrán de Sarmiento nun traballo de J. Lorenzo sobre o carro é resultado da
súa erudición, máis ca de recolleita propia en 1974: de feito el é o único que o recolle. E unha
intensa pescuda in situ tampouco o dá como vivo 49 . Pero a idea de lugar inaccesible reaparece
no cantigueiro popular como defecto de certos lugares, sen que poidamos certificar que
corresponda a unha realidade e que non sexa unha simple invectiva creada sen fundamento
polos veciños, porque moi semellante encontrámolo en cantigas populares, constituíndo un
exemplo máis da interacción entre o refraneiro popular e o cantigueiro popular. Son estas:
N'aldea de Palavea / non entra carro ferrado, / sinón o de Mantiñán / c'unha porca pol-o rabo.
(PERZBA2062). Niste lugar de Facós / non entra carro ferrado /se nono trae o Manoel / co burriño
polo rabo. (LOREN21470). No lugar de Fradalvite / non entra carro ferrado / se nono trai Elisiña /
co burriño polo rabo. (LOREN21496). No lugar de San Martiño / non entra carro ferrado, / pero
entra o Cachapelo / cunha xata polo rabo. (24402, 0883). No curro de Carolina / non entra carro
pechado; / solo entra Carolina/ co seu porco polo rabo. (23911:073). Na aldea da Fontela / non
entra carro de toxo / por causa de Rosariña, / que ten o peliño roxo. (BLADO3655) 50 .
2.5.9. O ome cordo, ao leme. [1762-1772] De esto se debe instruir a los marineros para que
por sí mismos puedan hacer la estima o el juicio práctico, in aestimatione prudentum de
la longitud o distancia y no fiarse de estimas lastimosas de algunos que se meten a
estimar sin saber cosa de náutica. En Galicia es adagio de marineros: Ô ome cordo ao
leme —leme es ‘el timón’ en gallego. Dice el adagio que el hombre que hubiere en el
navío reputado por cuerdo, prudente y juicioso, a ese se le debe encargar que asista
47 “sen testemuña (que o acredite)”.
48 Debemos a Salvador Otero Castro a información de que a zona da Borna é penedía e, aínda hoxe, bastante
difícil de transitar, se se vai monte a través. É o lugar onde está situado o célebre petróglifo da Borna, que
parece representar unha embarcación. Pero hoxe hai vías de comunicación por baixo e por riba (a estrada
que vai de Rande a Moaña e o corredor do Morrazo) que unen con facilidade os núcleos poboados e que
levan ó Golf Domaio e a Chan de Arquiña e a outros lugares interesantes dese monte.
49 Salvador Castro infórmanos de que unha muller de 55 anos lle dixo que lle parecía lembra-lo uso deste
refrán, sendo ela nena, pero cun significado non real senón metafórico: 'que os homes non son de fiar, que
fachendean moito co cabalo ou co carro e logo nada', pero esta testemuña, malia presentar o contrarrefrán
correspondente referido ás mulleres (En Domaio nin as flores en mulleres as mellores), non lle ofrece
absoluta confianza porque a nai octoxenaria da informante non lembraba para nada o refrán. A
información vén confirmada por unha intensa pescuda entre os veciños da zona feita tamén por Carlos
Rúa, Xosefa Martínez, Manuel Pérez Rúa e Jesús de la Torre.
50 Palavea (San Vicenzo de Elviña, A Coruña), Facós (en San Vicente de Lobeira, Lobeira), Fradalvite (San
Trocado de Santa Comba, Lobeira), San Martiño (algún lugar da Terra Cha), O curro da Carolina
(probablemente é un lugar imaxinario para unha cantiga ideada en Pantón alusiva á famosísima actriz
Carolina, La Bella Otero, de nome real Agustina Otero Iglesias: Valga 4.11.1968 - Nice 10.4.1965).
Fontela debe ser algún lugar próximo a Pontevedra (en Vigo, Tomiño, Gondomar ou Forcarei).
Cadernos de Fraseoloxía Galega 14,2012, 99-163. ISSN ISSN 1698-7861
127