Hilketa eta masa hezkuntza Jakintza-arloa: Soziologia - Euskara

Mendean zehar hezkuntza eta kultura hiri-eliteen alorrak izan ziren.
Espainiako estatuan 1860an biztanleriaren %75,5 analfabetoa zen. Arabako
analfabetismoaren kopurua txikiagoa zen, biztanleriaren %79k idazten eta
irakurtzen baitzekien. Lurralde honek alfabetatuko portzentajerik handiena
zuen Madrilen atzetik. Araban 303 eskola publiko zeuden eta zenbait ikastetxe
pribatu. Gasteizen bertan baziren 40 eskola pribatu (Cola y Goiti, 1883). Dena
den, Garaioren haurtzaroan egoera, urte hauetan dagoenarekin alderatuz, oso
bestelakoa zen.
Iritzi publikoan prentsak eragin handia izan zuen. Gure Herrian, landari
dagokionez, industriaren zabalkundeak hiriaren nagusitasuna ekarri zuen;
gertaera honek kultura esparruan eragin zuen. Gasteizen, zehazki, 60.
hamarkadaren bukaeratik, bistakoa zen kultura eta prentsaren alorrean
zabalkundearen aldia.
Seiurteko iraultzaldian asko argitaratzen zen, eta prentsa askatasunak eta
asaldura politikoaren giroak prentsa politikoagoa sustatu zuten. Gasteizek hiri
kulturaren ospea hartua zuen mendearen azken laurdenean, eta Atenas del
Norte deitzen zioten. Aldizkari eta kazeta kopuru handia argitaratzen zen,
iraupen gutxikoak ziren arren. Aldizkarien artean, hauek zeuden: Semanario
católico Vasco-Navarro (1866), El Ateneo (1870), La revista de las provincias Eúskaras
(1878). Argitaralpen satirikoak ere egin ziren 1869tik aurrera, esaterako: El
Mentirón, La Guindilla, El Tábano, etab. Kazeten artean, El Fuerista (1867), La
Unión Vasco-Navarra (1868), La Buena Causa (1870) argitaratzen ari ziren.
Iraupen eta eragin politikoagatik gailendu zirenak, El Alavés, tradizionalista
(1877-1899), El Gorbea, karlista (1879-1893) eta El Anunciador Vitoriano, liberal
moderatua (1878-1898) izan genituen (Ortiz de Mendivil, 1986, 528-536)
33