V Van n 7 t tot 1 107 - Artesis

2 Een theoretische blik op intergenerationele solidariteit
Het begrip intergenerationele solidariteit roept spontaan thema’s als ‘draagvlak’, ‘pensioenen’ en ‘vergrijzing’
op. Na decennia van vanzelfsprekendheid van de welvaart, legt de babyboomgeneratie een enorme druk op
het sociaal stelsel. Niet enkel in België en Vlaanderen worden daardoor de relaties tussen generaties als een
kostbaar goed beschouwd. Door tendensen van vergrijzing en ontgroening effenen ook verschillende
internationale instanties het pad voor ‘intergenerationele solidariteit’. Sinds enkele jaren is intergenerationele
solidariteit bijgevolg onmiskenbaar uit de schaduw van andere grote sociale thema’s getreden, zowel op
nationaal als op internationaal niveau. Maatschappelijke solidariteit is uiteraard geen nieuw gegeven. Het is
misschien wel een van de belangrijkste onderwerpen van de sociologie. Al decennia lang bestudeert men de
samenhang tussen mensen en groepen. Vraagstukken over sociale cohesie, sociale integratie en solidariteit
zijn al jaren inspiratiebronnen voor diverse auteurs. Niettegenstaande de continue aandacht voor
maatschappelijke solidariteit in de loop van de 20 ste eeuw, treed ‘intergenerationele’ solidariteit slechts sinds
de toegenomen angst voor de afslanking van het ‘solidaire’ sociale stelsel op de voorgrond. Intussen heeft het
thema een veel ruimere aandachtsspanne gekregen dan alleen met betrekking tot het sociale stelsel.
Intergenerationele solidariteit betekent immers meer dan ‘een oplossing voor het pensioenprobleem’.
In deze theoretische inleiding geven we een overzicht van enkele klassieke en minder klassieke
perspectieven op en vraagstukken over intergenerationele solidariteit. Zo gaan we in op verschillende
niveaus van intergenerationele solidariteit (ook vanuit een historisch oogpunt) en geven we een aanzet voor
de positie en status van jongeren in een vergrijsde en ontgroende samenleving. Verschillende perspectieven
die hier worden beschreven, komen ook terug bij de resultaatbespreking in de verhalen en argumenten van de
bevraagden. In sommige gevallen zullen in het resultatendeel door de experts antwoorden worden geboden
op open vragen die we in het theoretische deel stellen.
2.1 Wat verstaan we onder intergenerationele solidariteit?
2.1.1 Over samenlevingen, sociale lijm en solidariteit
Samenlevingen bestaan uit individuen die met elkaar verbonden zijn door structurele en culturele regels.
Durkheim, een van de grondleggers van de sociologie wees aan het einde van de 19 de eeuw reeds op het feit
dat groepen en samenlevingen niet zomaar verzamelingen zijn van losse individuen, maar een eigen
werkelijkheid bezitten. Individuen worden gevormd door eerdere generaties en door waarden, regels, normen,
instellingen, structuren van die eerdere generaties, zonder dat men er zelf expliciet en individueel toe heeft
bijgedragen. Als individuen verdwijnen, zal het collectieve nog steeds blijven bestaan. De ‘sociale lijm’ is als
het ware een externe kracht. Solidariteit wordt in dat perspectief omschreven als het collectieve bewustzijn, de
verbondenheid tussen de individuen.
Heden ten dage is solidariteit een begrip dat vaak vrij vaag wordt omschreven en dat geregeld wordt
besproken in een zijspoor van het individualiseringsverhaal. Wat Durkheim solidariteit noemde, wordt vandaag
eerder onder ‘sociale integratie’ of ‘sociale cohesie’ vervat. What’s in a name, kan dan gedacht worden. Wat
maakt het uit hoe we het benoemen, het gaat tenslotte over hetzelfde begrip. Zoals verder zal blijken is het
wel degelijk van belang om te beschikken over een goede begripsafbakening. Willen we de sociale realiteit
begrijpen, dan is de eerste taak het creëren van een gemeenschappelijke taal over het thema. In dit eerste
deel zullen we de krachtlijnen van die taal uiteenzetten.
Beide begrippen, solidariteit en sociale integratie (of sociale cohesie), duiden op vormen van verbondenheid
tussen mensen, met gedeelde doelen en een zekere mate van gedeelde cultuur. Waege (1994) wijst echter
op het verschil in de focus op gelijkheid en ongelijkheid. Doorgaans wordt bij sociale integratie de nadruk
gelegd op gelijkheid. De relaties tussen gelijken, of alleszins de mate waarin mensen zich verbonden voelen
door een gemeenschappelijke stam van gelijke culturele en structurele elementen, staan centraal als men het
Van 7 tot 107 12