V Van n 7 t tot 1 107 - Artesis

heeft over sociale integratie. Sociale integratie kan omschreven worden als “de mate waarin mensen
verbonden zijn met andere leden van de samenleving, waarbij bindingen in ieder geval een zekere mate van
interactie en affectie inhouden. In meer algemene zin kan daaraan toegevoegd worden dat integratie ook
betekent dat mensen zich onderdeel voelen van een groter geheel, zich thuis voelen in de samenleving van
individuen” (Kalmijn, 2002, p21).
Wanneer men zich bezighoudt met solidariteit, gebeurt dit daarentegen meestal in het kader van ongelijkheid.
Welke banden of relaties zijn er tussen ongelijken? In deze context verwijzen we dan ook naar het verhaal van
de afnemende solidariteit voor de betaling van het sociale stelsel. Leeftijd en vooral arbeidsmarktdeelname
zijn de factoren die de ongelijke posities bepalen. Solidariteit is met andere woorden verwant aan sociale
cohesie, maar richt zich op de relaties tussen mensen vanuit ongelijke posities, met het oog op het
wegwerken van de ongelijkheid. Solidariteit krijgt op grote schaal vooral vorm via de
herverdelingsmechanismen in een welvaartstaat. De minder begunstigden worden door de meer
begunstigden bijgestaan. De overheid is mediator en sturende kracht in dit proces.
Elchardus (red., 1999) spreekt over solidariteit in drie betekenissen: een gelijkheidsstreven, een vorm van
herverdeling én een gevoel van verbondenheid. In de bestudering van de mate van solidariteit van jongeren,
wordt daarom empirisch een indeling gemaakt naar gelijkheidsstreven op vlak van arbeidsethiek en op vlak
van de economische breuklijn, oftewel de maatschappelijke spanning tussen arbeid en kapitaal. Daarnaast
wordt nagegaan in welke mate jongeren zich verbonden voelen met de samenleving. We lichten de
bevindingen van het onderzoek kort toe.
Het eerste deelaspect betreft de arbeidsethiek. Hoewel dit geen expliciete meting is van solidariteit, wordt
deze dimensie toch mee opgenomen in het globale beeld van solidariteit. Arbeidsethiek verwijst namelijk naar
de betekenis die door jongeren aan arbeid wordt gegeven. In een samenleving waar arbeid een van de
grootste bronnen van sociale contacten en sociale integratie is (Vandeweyden, 2002), levert tewerkstelling
meer dan alleen een financiële beloning op. Met de arbeidsethiek wordt gemeten in welke mate jongeren
arbeid als een verplichting zien. Tevens wordt gekeken in hoeverre men een vervangingsinkomen
aanvaardbaar vindt. Onrechtstreeks wordt via de arbeidsethiek gepeild naar het belang van arbeid in het
leven van de jongere en op welke manier men zou omgaan met werkloosheid (aanvaarding van een uitkering
of niet). Het merendeel van de bevraagde jongeren (leerlingen secundair) beschikt over een vrij sterke
arbeidsethiek. Jongeren willen op de arbeidsmarkt treden en een rol spelen. Een vervangingsinkomen zou
door velen worden aanvaard, maar niet als men evenveel of meer kan verdienen door te werken. Uit de eerste
dimensie kan alvast geconcludeerd worden dat de meeste jongeren op vlak van arbeid voorstanders zijn van
een stimulerend arbeidsbeleid en het vangnet van uitkeringen. Ander onderzoek bevestigt deze bevinding (De
Witte e.a., 2000).
Voor het gelijkheidsstreven werden uitspraken voorgelegd die te maken hebben met de kloof tussen rijk en
arm en de taak van de overheid om tussenbeide te komen in het overbruggen van de kloof. Ook nu blijken de
meeste jongeren een vrij solidaire houding aan te nemen, in die zin dat ze voorstanders zijn van meer
gelijkheid. Of de overheid een gelijkheidsstreven moet institutionaliseren, wordt minder duidelijk aangegeven.
Bijna de helft van de jongeren heeft namelijk geen mening als het gaat over de inmenging van de overheid in
het verkleinen van inkomenskloven. Iets meer dan 40% zegt wel dat de overheid hierin actief moet optreden.
De laatste dimensie van solidariteit is deze van de sociale verbondenheid. Voelen jongeren zich verbonden
met de samenleving in haar geheel en vinden ze dat ze pas gelukkig kunnen zijn als ze zich belangeloos voor
anderen kunnen inzetten? Het antwoord is dubbel. Enerzijds is er bereidheid bij ongeveer 4 op 10 jongeren
om zich te engageren voor anderen. Anderzijds wordt persoonlijk geluk niet automatisch in verband gebracht
met een verbondenheid met anderen. Men kan ook door een weinig altruïstische houding aan te nemen
gelukkig zijn. Beide hangen niet noodzakelijk samen.
Solidariteit is ongetwijfeld een zeer moeilijk empirisch te bestuderen thema. Wat jongeren betreft wordt
vastgesteld dat zich in ieder geval minder verbonden voelen met de collectiviteit dan hun leerkrachten of de
Van 7 tot 107 13