V Van n 7 t tot 1 107 - Artesis

Vlaamse bevolking (Elchardus, red., 1999). Solidariteit kon in de helft van de jaren ‘90 alleszins op minder
steun rekenen bij jongeren dan bij volwassenen.
Om tot een omschrijving van solidariteit te komen, gaan we ten slotte in op wat solidariteit niet is. Vaak is het
ook interessant om te kijken naar de afwezigheid van bepaalde kenmerken of referentiekaders. De
onmiskenbare tegenpool van solidariteit is ‘utilitair individualisme’. In het licht van de bestudering van
intergenerationele solidariteit is het interessant om ook hier kort bij stil te staan, we komen er later nog
uitgebreider op terug. Een specifieke vorm van individualisme, die tegenover solidariteit gesteld kan worden,
is het utilitaire individualisme. Aan de basis van utilitair individualisme ligt de vaststelling dat het eigenbelang
voorgaat op het collectieve belang. Utilitair individualisme heeft te maken met uitspraken als ‘Iedereen moet
maar eerst voor zichzelf zorgen en niet rekenen op de hulp van anderen’ en ‘de mensheid, onze naaste,
solidariteit, … wat een onzin allemaal, iedereen moet eerst voor zichzelf zorgen en zijn belangen verdedigen’
(Elchardus, red., 1999). Globaal genomen zijn weinig jongeren te vinden voor het vrij radicale utilitaire
individualisme. Ongeveer de helft van de jongeren gaat niet akkoord met het exclusief nastreven van
eigenbelang. Het merendeel van de andere jongeren neemt geen duidelijke positie in en spreekt zich
daardoor niet uit over het individualisme. Slechts ongeveer 15% vindt dat ze eerst voor zichzelf moeten
zorgen en bestempelt solidariteit als onzin. Dat jongeren zich afzetten tegen oudere generaties en vooral voor
zichzelf willen zorgen blijkt vooralsnog niet aan de orde.
Wat bovenstaande omschrijvingen van cohesie en solidariteit gemeen hebben, is dat ze uitgaan van een
collectieve identiteit. In dit werk keren we terug naar de originele en brede definiëring van Durkheim:
solidariteit heeft betrekking op elke vorm van sociale verbondenheid, zowel tussen gelijken als tussen
ongelijken. Het streven naar herverdeling en gelijkheid kan een onderdeel vormen van solidariteit, maar
beslaat niet het volledige spectrum. Solidariteit betekent met andere woorden dat mensen samen met
anderen een gemeenschap vormen en daardoor ook met individuen, die ze niet rechtstreeks kennen, in relatie
staan via de collectieve identiteit. De verbondenheid met de samenleving en de collectieve identiteit vatten we
onder de ‘macro-benadering’ van solidariteit 1 . We hebben het tot nu toe steeds gehad over de relatie tussen
het individu en grotere groepen zoals de volledige samenleving. Mensen leven echter ook in kleine groepen.
De groep bij uitstek die onze samenleving structureert is het gezin. Solidariteit kan dus ook op een microniveau
bekeken worden. Ook in gezinsverbanden en kleinschalige relaties is er namelijk sprake van
solidariteit. We zullen in wat volgt aandacht hebben voor solidariteit tussen gelijken en ongelijken, vanuit een
micro- en een macro-benadering.
2.1.2 Een multigenerationele samenleving
In een samenleving met verlengde levensverwachtingen, leven meerdere generaties voor het eerst samen in
hetzelfde tijdperk. We zouden kunnen stellen dat de samenleving de afgelopen 20 jaar is uitgebreid met twee
generaties: 70-plussers en 80-plussers 2 .
Relaties tussen generaties worden in een multigenerationele samenlevingscontext minder vanzelfsprekend
(De Mets, Vassart, 2008). We geven (op een niet exhaustieve wijze) enkele tendensen aan die de afstand
tussen relaties kunnen doen toenemen. Het is immers niet leeftijd op zich die de kloof kan vergroten, maar wel
de manier waarop we met multigenerationaliteit omgaan.
Ten eerste zorgt de fysieke scheiding van jonge en oude generaties door afzonderlijke woonsituaties voor een
grote kloof. Zorgbehoevende ouderen wonen in grote mate in aangepaste wooneenheden zoals rusthuizen en
zijn daardoor deels afgescheiden van andere generaties. Waar ze vroeger doorgaans mee in het gezin van
1
Wat door De Mets en Vassart (2008) wordt gevat onder het meso-niveau (de publieke ruimte) laten we hier mede onder
de macro-benadering vallen.
2
90-plussers zijn voorlopig nog niet heel talrijk in de samenleving, maar bevolkingsprognoses tonen aan dat deze groep de
komende jaren wel zal stijgen (vooral bestaande uit vrouwen).
Van 7 tot 107 14