V Van n 7 t tot 1 107 - Artesis

Durkheims bezorgdheid lag in het feit dat het proces van verzwakkende mechanische solidariteit een moreel
vacuüm zou achterlaten dat niet meteen opgevuld zou worden (Stjernø, 2005). De toenemende
arbeidsverdeling zorgt namelijk voor een daling in het collectieve bewustzijn dat de mechanische solidariteit
kenmerkt (Ritzer, 2007) en het sociale leven zou hieronder lijden als er niet meteen vervanging voor komt
(Stjernø, 2005). Durkheim stelt zichzelf hier eigenlijk een belangrijke vraag: ‘How does it come about that the
individual, whilst becoming more autonomous, depends even more closely on society? How can he become at
the same time more of an individual and yet more linked to society?’ Voor Durkheim is het idee dat
individualisme de basis zou vormen voor solidariteit geen contradictie. Hij hechtte meer belang aan het
onderscheid tussen individualisme en egoïsme. De visie van Durkheim is dat de ontwikkeling van de verdeling
in arbeid het proces van individualisering stimuleerde, waarbij het individu niet langer dezelfde kenmerken
deelt als al de andere leden in de samenleving. Individualisering in de zin van toenemend besef van
verschillen tussen de individuen was voor Durkheim een welkome ontwikkeling omdat het de verheerlijking
van het individu en van het zelf inhield. Maar het mocht niet zover gaan dat het uitmondde in een
‘waanzinnige verliefdheid op zichzelf’. Een waarachtig moreel individualisme was nodig volgens Durkheim als
basis voor de morele solidariteit, maar het mocht niet leiden tot een egoïstisch individualisme. Een moreel
individualisme versterkt door de solidariteit door het toenemende besef van onderlinge afhankelijkheid en
wederzijdse verplichtingen, een egoïstisch individualisme daarentegen ondermijnt de solidariteit (Crow, 2002).
Durkheim stelt wel dat deze organische solidariteit alleen zou ontwikkelen als aan bepaalde voorwaarden was
voldaan. De arbeidsverdeling zou alleen zorgen voor solidariteit als het spontaan zou ontwikkelen. Alles wat
de vrije ontwikkeling van individuele talenten en mogelijkheden in de weg stond moest gewijzigd worden. De
gevestigde orde moest dus zodanig veranderd worden zodat ook de lagere klassen toegang kregen tot
nieuwe functies in de samenleving. Dit was voor Durkheim een kwestie van rechtvaardigheid. Volgens hem is
rechtvaardigheid een noodzakelijke gezel bij alle soorten van solidariteit (Stjernø, 2005).
2.2.3 Weber
Weber (1864-1920) was een tijdgenoot van Durkheim en deelde met hem de visie dat de periode tussen 1890
en de Eerste Wereldoorlog van groot belang was bij het bepalen van het lot van het moderne liberalisme.
Weber groeide op een in een Duitsland dat gekenmerkt werd door een grote verscheidenheid. De verdedigers
van de modernisering lagen in conflict met de tegenstanders die nostalgisch terugblikten naar vroeger.
Bovendien waren er intern bij de verdedigers van de modernisering ook conflicten. De individualistische
liberalen waren voorstander van een vrije marktsysteem. Conservatieve nationalisten waren voor een
activistische staat met een grote verbondenheid tussen economische ontwikkeling en nationaal een sterke
militaire macht. Tot slot de revolutionaire socialisten die zowel het kapitalisme als het nationalisme
verwierpen. Deze ideologische splitsingen waren een uitdrukking van een grote tegenstand tussen de
middenklasse, de aristocratie en de werkende klasse. Het grote verschil met het Frankrijk van die tijd is dat er
in Duitsland geen tegenhanger van de Franse Revolutie bestond. Hoewel de middenklasse het in het
Duitsland van die tijd heel goed deed was er geen revolte van de middenklasse. Het ging niet in tegen de
sociale en politieke macht van de ‘Junkers’ die in die tijd de macht in handen hadden in Duitsland, een
‘feodaal-achtige’ klasse van Pruisische landeigenaars. De Duitse middenklasse nam hun conservatieve en
nationalistische waarden gewoon over. Nochtans lag volgens Weber de toekomst van Duitsland in handen
van de middenklasse. Volgens hem kon alleen een sterke, politiek machtige middenklasse overleven in een
moderniserende structuur in Duitsland en er een wereldmacht van maken (Seidman, 1994).
Waar Durkheim meer keek naar solidariteit op macroniveau zag Weber solidariteit eerder als een fenomeen
op microniveau, als een speciaal type van sociale relaties. Weber’s visie op solidariteit volgt een aantal van
zijn sleutelbegrippen: sociale actie, sociale relaties en sociale klasse. Een actie is sociaal volgens Weber
wanneer het individu er een subjectieve betekenis aan geeft dat rekening houdt met het gedrag van anderen.
Een sociale relatie ontstaat wanneer veel actoren rekening houden met de acties van anderen. Delen van
sociale relaties oriënteren hun acties op een rationele basis, maar gedeeltelijk kennen ze ook een motivatie in
hun waarden en plichtsgevoel. De idee van solidariteit komt bij Weber terug in de relatie tussen
‘Vergemeinschaftung’ en ‘Vergesellschaftung’. Vergesellschaftung verwijst naar acties die gebaseerd zijn op
Van 7 tot 107 23