V Van n 7 t tot 1 107 - Artesis

1 Inleiding
Op 28 en 29 april 2008, werd in Brdo (Slovenië) de conferentie ‘Intergenerational Solidarity for Cohesive and
Sustainable Societies’ georganiseerd onder het Sloveense voorzitterschap van de Europese Unie. Tijdens
deze conferentie werd 29 april uitgeroepen tot ‘Dag van de Solidariteit tussen de Generaties’. 29 april
jongstleden was bijgevolg de eerste Europese dag van de intergenerationele Solidariteit. Niet alleen op
Europees vlak, maar ook in Vlaanderen staat intergenerationele solidariteit sinds enkele jaren in de
belangstelling. Met de toenemende vergrijzing en ontgroening komt het maatschappelijke debat rond
intergenerationele solidariteit sterk onder de aandacht. Niet in het minst omwille van de focus die de Vlaamse
Jeugdraad en de Koning Boudewijnstichting (De Mets, Vassart, 2008) hierop gelegd hebben en vanwege de
toegenomen politieke en wetenschappelijke interesse (zie o.a. Thijssen, De Pauw, 2006). Thema’s als
vergrijzing, ontgroening, solidariteit en de gevolgen hiervoor op alle generaties werpen veel stof op voor
discussie en voor dialoog. In deze studie, die liep van januari tot mei 2009, in opdracht van het Agentschap
Sociaal-Cultureel werk voor Jeugd en Volwassenen willen we hieraan een steentje bijdragen.
De 21ste eeuw confronteert Vlaanderen met ontelbare uitdagingen aangaande de gewijzigde
bevolkingssamenstelling. In de laatste decennia is er een ongekende groei geweest in het aantal en de
proportie ouderen. Het proces van bevolkingsveroudering heeft de leeftijdstructuren van verschillende,
voornamelijk Westerse landen grondig hervormd. Dit roept vooral grote vragen op over de definiëring van de
‘oude leeftijd’, de micro-ervaringen van oude generaties en hun families, de macrosociale antwoorden van de
samenlevingen op de noden van de verouderde populatie en de draagkracht van het stelsel van sociale
voorzieningen. Een belangrijke vaststelling die we kunnen maken, is dat de focus binnen het spectrum van
demografische verschuivingen in hoofdzaak ligt op de oudste generatie en op de draagkracht van de sociale
voorzieningen in een welvaartstaat. Begrippen als ‘vergrijzing’ en de variant ‘verzilvering’ worden vaak in de
mond genomen , doorgaans in combinatie met de problematische vooruitzichten voor de sociale zekerheid en
de pensioenen. Ontgroening kan op veel minder belangstelling rekenen. Beide processen zijn nochtans erg
belangrijk. Vergrijzing duidt op de toename (zowel in aantal als in proportie) van de oudste laag van de
bevolking. Er zijn met andere woorden veel meer ouderen in onze samenleving dan enkele decennia geleden.
Ontgroening geeft daarentegen aan dat de jongerengeneratie inkrimpt. We hebben als dusdanig te maken
met een dubbele beweging van vergrijzing en ontgroening: niet alleen is het aandeel ouderen aanzienlijk
toegenomen, ook het aandeel jongeren is gedaald. We stevenen demografisch gezien af op een samenleving
waarin jongeren een kleinere bevolkingsgroep zullen uitmaken dan ouderen. Het aandeel 0 – tot 19–jarigen is
van bijna 30% gedaald naar 22% tussen 1981 en 2008 (Vanderleyden, Callens, Noppe, 2009). Het aandeel
65-plussers is bovendien in dezelfde periode gestegen van 14% naar 18%. Als we de bevolkingsprognoses
bekijken voor de komende jaren (tot 2060), dan zien we dat de ontgroening en de vergrijzing zich langzaam
zullen doorzetten tot de groep 60-plussers meer dan een vierde van de bevolking zal uitmaken en de kinderen
en tieners slechts 20% zullen innemen (FOD Economie). Bovendien stijgt het aandeel oude ouderen (80 jaar
en ouder) zienderogen, dit wordt ook wel eens de ‘veroudering binnen de veroudering’ genoemd.
Beide demografische processen kennen een waaier aan sociale, economische en culturele oorzaken én
gevolgen. Een veranderd evenwicht tussen de generaties zal zonder twijfel zijn intrede doen. Zo blijven
grootouders vandaag een zeer lange tijd samen leven met hun kleinkinderen en bevinden ouders en hun
volwassen kinderen zich samen op de arbeidsmarkt en woningmarkt. Aangezien de oudste generatie steeds
langer leeft, krijgen we een sterke uitbreiding van het aantal generaties dat met elkaar samenleeft.
Samenlevingen worden multigenerationeler dan ooit, en precies dat multigenerationele karakter zal mogelijk
één van de belangrijkste thema’s zijn waarmee we in de toekomst zullen te maken krijgen (Loriaux, 2006). De
uitdaging zal zijn om nieuwe intergenerationele relaties te ontwikkelen en oude relaties te onderhouden, om
elkaar te ondersteunen, om te werken aan sociale inclusie en sociale intergratie (Lowenstein, 2007).
Van 7 tot 107 8