V Van n 7 t tot 1 107 - Artesis

wordt gebruikt om de routine in de sociale orde te verklaren. Het is een parallel proces aan de internalisering
en verwijst naar het individu dat deel wordt van de samenleving, het bepalen van normen, statussen, waarden
en doelen (Seidman, 1994). Echter, sociale differentiatie en de toenemende pluralisatie van rollen in de
moderne samenleving vormen een probleem voor de sociale gemeenschap en de integratie van de sociale
systemen. In moderne samenlevingen zijn er veel groepen met een gedeeltelijke solidariteit in een groep, ras
of nationaliteit, en dit wordt vaak bereikt ten koste van de bredere solidariteit. Waar gedeeltelijke solidariteit
bestaat, moet dit geïntegreerd worden in een systeem dat interne conflicten minimaliseert en de
complementaire belangenstructuren versterkt. Volgens Parsons was er een crisis op til in de sociale
gemeenschap, gelokaliseerd in de motieven voor solidariteit: de samenleving is groter geworden en heel
pluralistisch en een oude type van Gemeinschaft-samenleving is niet langer mogelijk (Stjernø, 2005).
Na Parsons duurde het weer een hele tijd voor het thema solidariteit terug de aandacht kon trekken van
sociale theoretici. Pas aan het einde van de 20ste en begin van de 21ste eeuw wordt er weer meer aandacht
geschonken aan het concept solidariteit (Stjernø, 2005). De ontwikkeling van de welvaarstaat en het ontstaan
van nieuwe uitdrukkingen van individualisering hebben fundamentele veranderingen teweeggebracht in de
manier waarop met sociale solidariteit wordt omgegaan (Crow, 2002). Habermas (1929°) heeft één van de
belangrijkste bijdragen geleverd aan het debat over solidariteit in de moderne samenleving in zijn ‘ethiek van
het discours’. Het doel van deze ethiek van het discours bij Habermas is een morele filosofie te ontwikkelen
met universele geldigheid, waarbij rechtvaardigheid en solidariteit de sleutelbegrippen zijn. Voor Habermas is
solidariteit de andere kant van rechtvaardigheid. Rechtvaardigheid voor Habermas betekent dat alle
individuen dezelfde vrijheid en autonomie hebben om hun eigen keuzes te maken. Normen zijn alleen geldig
als alle mensen die door deze normen beïnvloed worden ze accepteren in een vrij discours. Solidariteit is een
ethisch principe dat wederzijdse bekommernis voor elkaar inhoudt. Het gaat om het welzijn van anderen en
het is deel van een intersubjectieve manier van leven. Deze wederkerigheid binnen solidariteit onderscheidt
deze ook van liefdadigheid. Habermas wil een brug slaan tussen de aandacht voor individuele autonomie en
rechtvaardigheid in de Kantiaanse traditie en de aandacht voor de goede samenleving en gemeenschap in de
Aristotelische traditie en de moderne communisten. Wanneer een individu zich in een situatie bevindt met
conflicterende belangen, dan moet volgens Habermas het individu de eigen concrete context overstijgen en
het perspectief van al degene die door de beslissing worden getroffen overnemen. Deze solidariteit hangt dus
af van twee kenmerken bij de individuen. Ten eerste moet het individu beschikken over de cognitieve
capaciteit voor abstracte reflectie en conceptualisering van algemene principes. Ten tweede moet het individu
beschikken over de mogelijkheid tot empathie. Dit wordt volgens Habermas bekomen via socialisatie. Hier is
de theorie van Mead een vertrekpunt voor Habermas. Voor Habermas zal solidariteit de grenzen van de
familie, de stam, de stad of het land alleen maar overstijgen naar een meer omvattende solidariteit door een
altijd breder gaand discours zodat alle mensen uiteindelijk deel uitmaken van een universele samenleving van
communicatie. In later werk bediscussieert hij de relatie tussen het communicatieve handelen, de wet en
democratie in en moderne samenleving. Habermas stelt dat er drie machten van macro-sociale integratie
aanwezig zijn in de moderne samenleving: het economische systeem, het administratieve systeem en
solidariteit. De wet is niet alleen gebaseerd op de mogelijke sancties door de staat, maar ook op de solidariteit
die ontstaat uit het communicatieve handelen en overleg in een moderne samenleving. Tegelijkertijd is het
aanvaarden van de wet een uitdrukking van solidariteit en dit versterkt de sociale integratie. De democratische
wet is dus zowel een oorzaak als een gevolg van solidariteit (Stjernø, 2005). Natuurlijk wordt Habermas nog
bijgestaan door andere grote namen die nadachten over solidariteit binnen de moderne samenleving, zoals
onder andere Ulrich Beck, Zygmunt Bauman en Richard Rorty. Crow (2002) geeft een goede samenvatting
van de theorieën van Beck en Bauman. De manier waarop de welvaarstaat de context voor sociale solidariteit
heeft veranderd staat centraal in de bijdrage van Beck (1944°) aan het idee van de ‘risicomaatschappij’.
Volgens Beck heeft de moderne welvaartstaat een grote impuls gegeven aan het individualiseringsproces, wat
volgens hem de traditionele solidariteit ondermijnde. De welvaarstaat is een ‘experimentele overeenkomst om
ego-gecentreerde manieren van leven te bepalen’. Mensen krijgen nu zowel de kans als de
verantwoordelijkheid om eigen individuele keuzes te maken, omdat individualisering de vroegere
overeenkomsten die mensen verplichtten en dwongen tot gemeenschappelijkheid ondermijnt. Verder stelt hij
Van 7 tot 107 25