V Van n 7 t tot 1 107 - Artesis

maar ook de toenemende complexiteit in familievormen, door onder andere de stijgende scheidingsgraden
leidden tot meer complexe en atypische familievormen. In het licht van deze veranderende familievormen
worden de intergenerationele relaties binnen een familie dan ook steeds belangrijker geacht (Bengtson,
2001). De veranderende familiestructuur en de toenemende complexiteit in familievormen afgelopen decennia
leidde ertoe dat de intergenerationele solidariteit sterk in vraag gesteld werd. Al deze veranderingen zouden
‘the decline of the family’ of het einde van de intergenerationele solidariteit reflecteren (Popenoe, 1993).
Andere onderzoeken vertrekken vanuit een optimistischer scenario en stellen dat de intergenerationele
solidariteit binnen families niet daalde maar andere vormen heeft aangenomen (Fokkema e.a., 2008). Los van
dit pessimistisch versus optimistisch scenario, geldt dat de intergenerationele solidariteit binnen de families op
de verschillende dimensies sterke veranderingen kende.
In dit deel wordt verder ingegaan op de impact die deze veranderingen hebben op de intergenerationele
solidariteit binnen de families. Hierbij vertrekken we dus van het model van Bengtson en Roberts (1991)
waarin intergenerationele solidariteit binnen gezinnen als een multidimensioneel begrip gedefinieerd wordt
met zes te onderscheiden dimensies. In wat volgt overlopen we de zes dimensies en de impact die de
sociaaldemografische trends afgelopen decennia hierop uitoefenden. Deze zes dimensies en de
veranderingen hierin staan vanzelfsprekend niet los van elkaar, maar zijn sterk verweven (Silverstein e.a.,
1997). We bekijken de zes dimensies puntsgewijs maar geven ook aan op welke manier ze mogelijk
verbonden zijn.
Een eerste dimensie waar we bij stil staan is de structurele solidariteit. Deze dimensie verwijst naar structurele
voorwaarden voor het geven van steun tussen familieleden, zoals de geografische afstand en het aantal
familieleden (Bengtson, Roberts, 1991). Wat de eerste betreft, kende de geografische afstand tussen
familieleden afgelopen decennia sterke veranderingen. Zo nam het aandeel multigenerationele huishoudens
sterk af. Net deze geografische afstand is een belangrijke voorwaarde voor het verlenen van steun (Shelton,
2000). Vanuit het pessimistische scenario impliceert dit een negatieve impact op intergenerationele
solidariteit. Echter, andere auteurs wijzen er op dat ‘intimate but distant’ familierelaties nog steeds steun
verlenen (Rosenmayr e.a., 1963). De voorkeur voor het leven in ‘nucleaire gezinnen’ betekent dus niet
noodzakelijk dat de andere familiebanden aan belang inboetten (Bengtson, 2001). Naast de geografische
afstand vormt ook het aantal familieleden een structurele voorwaarde voor steun. Binnen deze context
impliceert de dalende fertiliteit dat de toekomstige generaties ouderen op een kleiner aantal kinderen beroep
kan doen. Daartegenover staat dat het aantal generaties toenam. De toenemende complexiteit in
gezinsrelaties houdt tevens in dat familiebanden uitgebreid worden tot stiefrelaties. Al deze veranderingen
doen verschillende vragen rijzen m.b.t. de beschikbaarheid van familierelaties als bron van steun (Lye e.a.,
1995).
De associatiesolidariteit, of de aard en de frequentie van de contacten is een andere dimensie waarop
veranderingen waargenomen kunnen worden. Bawin-Legros (2002) stelt dat de geografische nabijheid een
grote invloed heeft op de frequentie van de contacten tussen ouders en kinderen. Hoe dichter men bij de
ouders woont, hoe vaker men ze ziet. Regelmatig contact is ook nodig voor wederzijdse ondersteuning. Hoe
meer contact, hoe gemakkelijker het wordt om te geven en te nemen, en om te zien waar er een nood is.
Contact wordt ook gezien als een steunbron op zich, omdat het tegemoet komt aan een sociale nood.
Natuurlijk kan er ook een negatief aspect aan regelmatig contact verbonden zijn (Fokkema e.a., 2008).
Algemeen geldt dat in het licht van de individualisering van de samenleving de associatiesolidariteit sterk in
vraag gesteld wordt. De toenemende focus op het individu zou leiden tot het afbrokkelen van sociale relaties
en dalende participatie aan het maatschappelijke leven (Putnam, 1995). De andere kant van de medaille
belicht net de mogelijkheden en vrijheid die deze veranderingen creëren (Dykstra, 1990). Ook in de contacten
met familieleden zou deze individualiseringstrends zich reflecteren; ‘intimacy at a distance’ (Rosenmayr e.a.,
1963). De afname in face-to-face contacten betekent niet noodzakelijk dat ook de functie van primaire relaties
Van 7 tot 107 16