V Van n 7 t tot 1 107 - Artesis

moet worden, maar verschillende routes of paden kunnen bestaan naast en tussen verschillende,
gefragmenteerde contexten. De grootste uitdaging voor jongeren is dus niet louter het participeren aan de
samenleving, maar wel de keuze waar ze zich voor zullen inzetten en met welke reden. Het individu is
verantwoordelijk om zijn eigen weg te maken, en ze moeten dus goed weten hoe ze met dingen moeten
omgaan, hoe ze keuzes kunnen maken, hoe ze competent kunnen worden in het leven. De tweede grootste
uitdaging voor jongeren lijkt dan ook het opbouwen van competenties om te kunnen bewegen in een meer
open wereld. De moeilijke vraag voor jongeren nu is om te beslissen welke activiteiten en competenties
belangrijk zijn in het jeugdleven voor hun toekomstige beroepscarrières. De grote uitdaging in de
gefragmenteerde contexten van het jeugdleven is aan de ene kant het manoeuvreren tussen die verschillende
contexten en eisen, aan de andere kant blijken het wel de eisen te zijn die aan de basis liggen van iemands
levenspad. Jonge mensen moeten hun eigen structuren maken, gebruik makend van de bestaande
opportuniteiten, eigen structuren ontwikkelen en tegelijkertijd competenties voor hun leven verwerven, zowel
competenties voor het sociale leven in de brede zin als een soort van inzetbaarheid om arbeidskansen te
kunnen grijpen. Deze keuzevrijheid gaat ook gepaard met een toenemende verplichting om te kiezen (Geldof,
1999). Mensen worden geacht meer en meer keuzes te maken in een sociale context die gekenmerkt wordt
een grote onzekerheid. In dit geval wordt soms verwezen naar de term ‘risicobiografie’ (Leccardi, 2006). Bij
het conceptualiseren van risico’s die gepaard gaan met de sociale integratie of sociale uitsluiting van jongeren
binnen de transities, kan er een onderscheid gemaakt worden tussen ‘subjectieve risico’s’ en ‘risico’s binnen
het systeem’. Risico’s binnen het systeem zijn inherent aan bepaalde levenspaden, en bestaan buiten de
individuele perceptie. Ze kunnen bijvoorbeeld gelinkt worden aan kenmerken van de arbeidsmarkt als lokale
opportuniteiten op die arbeidsmarkt of gendergesegmenteerde arbeidsmarkten. Subjectieve risico’s verwijzen
meer naar de individuele percepties van jongeren op de transities en op wat zij beschouwen als sociale
integratie, zeker als het toetreden tot de arbeidsmarkt een bijstellen van de verwachtingen inhoudt en het
verliezen van de motivatie (Biggart, Andreas 2006).
Er wordt een groter belang toegeschreven aan de individuele verantwoordelijkheid in het maken van keuzes
en aan het uitwerken van eigen autonome projecten. Jonge mensen leven dus in een sociaal klimaat waarin
het recht en de verwachting om te beslissen wat ze zelf willen gepaard gaat met de moeilijkheid om
referentiepunten te vinden bij de constructie van de eigen biografie. Onzekerheid is dus een essentiële
dimensie van onze tijdsgeest (Leccardi, 2006).
Welk effect heeft dit op de sociale relaties en banden van jongeren in de huidige samenleving? Heeft dit een
invloed op de sociale positie van jongeren? Komen ze los te staan van elkaar en van andere generaties door
het streven naar individuele levenslopen? Voorlopig wijzen de meeste onderzoeken op een behoud van de
sociale cohesie. Dat er een detraditionalisering is geweest van de levensloop, waardoor er meerdere
levenspaden bewandeld kunnen worden, is een feit. Ook is het onderwijs democratischer, wordt autonomie
hoog in het vaandel gedragen en is het keuzeaanbod voor jongeren zeer sterk uitgebreid. Er kunnen echter
twee belangrijke alternatieve visies gegeven worden. Een eerste betreft de algemeenheid van
keuzebiografieën. Niet iedereen heeft de kans op de eigen levensloop uit te bouwen. De kansen zijn
onderhevig aan ongelijkheidsmechanismen. Een ongelijke verdeling van mogelijkheden in de maatschappij
maakt dat de uitbouw van een eigen project slechts voor een bepaalde groep weggelegd is. We zien dat de
onzekerheid en toegenomen verantwoordelijkheid in de maatschappij problematisch wordt voor bepaalde
sociale groepen. Op arbeidsvlak vertaalt zich dat in een werkloosheid van ongeschoolden die niet over de
flexibliteit en het aanpassingsvermogen beschikken waarnaar zo vaak gevraagd wordt (Geldof, 2001; Snel,
Engbersen, 1999). Ook uit onderzoek naar processen van uitsluiting en insluiting van arme gezinnen blijkt dat
mensen die in armoede leven minder kansen hebben om een eigen levensloop op te bouwen (Driessens,
Lauwers, 1998).
Daarnaast, en die kritiek begeeft zich op een fundamenteler niveau, wordt gesteld dat jongeren niet
individueler dan vroeger kunnen ‘kiezen’, maar dat nog steeds onder invloed van het collectieve staan. Ze
worden nu echter gestuurd worden door andere controlemechanismen dan vroeger (Elchardus, Glorieux,
2002). Collectieve identiteiten bepalen namelijk nog steeds heel erg het individuele handelen, meer dan op
Van 7 tot 107 30