V Van n 7 t tot 1 107 - Artesis

de religie in het verklaren van de sociale orde, die volgens hem door consensus met elkaar verbonden zijn
(Seidman, 1994). In dit licht zag Comte drie integrerende mechanismen in de maatschappij. Het eerste
mechanisme wordt belichaamd door de verschillende rollen voor vrouwen. Volgens Comte zijn er drie soorten
functies in de samenleving: de reflectie of intellectuele activiteiten die voornamelijk door priesters werden
opgenomen en de praktische activiteiten en morele affecties die voornamelijk door vrouwen werden ingevuld.
Hierbij zag Comte wel een probleem namelijk dat deze groepen teveel focussen op hun eigen rol en de rest
vergeten. Priesters laten teveel de emoties achterwege en vrouwen overdrijven hun eigen belangrijkheid. Dit
zorgt voor grote disharmonie in de samenleving. De integrerende functie van vrouwen wordt vervuld in de drie
rollen als moeder, dochter en vrouw. Deze vallen samen met drie wijzen van solidariteit: gehoorzaamheid,
bescherming en eenheid die overeenstemmen met drie vormen van altruïstisch instinct: verering, gehechtheid
en liefdadigheid. Het tweede integrerende mechanisme staat voor continuïteit. Een speciaal kenmerk van de
menselijke samenleving is de competentie voor samenwerking tussen generaties. De menselijke samenleving
wordt gekenmerkt door subjectieve banden en de continuïteit tussen de generaties. Het mensendom
vermenigvuldigt en kapitaliseert op de middelen van de vorige generaties, en mensen zijn volledig
gedomineerd door de tijd. Tijd maakt de transmissie van collectieve ervaringen en middelen mogelijk en net
dit aspect maakt dat het mensendom zich onderscheidt van andere levensvormen. De idee van solidariteit
gaat samen met de idee van continuïteit. Solidariteit komt voort uit die continuïteit en het is een belangrijke
factor in het sociale leven. De onderlinge afhankelijkheid van mensen in het verleden ontwikkelt banden die
ons meer onderling afhankelijk maken in de huidige sociale organisatie. Een derde en laatste integrerend
mechanisme volgens Comte is ‘de religie der menselijkheid’, een gedeelde set van waarden en ideeën. Alleen
dit kan persoonlijke eenheid produceren en integreert rede en gevoel binnen elk individu. Bovendien zorgt het
voor een sociale eenheid tussen individuen. Affectie gebaseerd op reflectie verenigt mensen universeel in
dezelfde gevoelens en in dezelfde overtuigingen (Stjernø, 2005). Volgens Comte waren de acties van mensen
niet per definitie egoïstisch. Crow (2002) stelt dat hij hierin verschilt van Hobbes (1588-1679), een
zeventiende-eeuwse politieke filosoof. Hobbes’ verklaring voor solidariteit was dat deze opgelegd werd door
een machtige staat. Hij geloofde dat zonder deze beperkende macht de samenleving alleen maar een
strijdtoneel van wantrouwen en angst zou worden. Comte was het eens met Hobbes dat de macht
uitgeoefend door de staat de sociale eenheid ondersteunde, maar hij geloofde niet dat mensen per definitie
uitgingen van het eigenbelang. Comte introduceert hier de term ‘altruïsme’. De beschaving leidde tot een
verdere ontwikkeling van de meest genereuze gevoelens en nobelste karaktertrekken van de mensen die
volgens Comte aan de basis liggen van de menselijke samenhorigheid. De morele gehechtheid van de
mensen verbreedde van de familie naar de hele samenleving met de groeiende ontwikkeling van de
industriële samenlevingen. Deze verschuiving naar een meer altruïstische samenleving lag wel buiten het
individu in de brede sociale machten die egoïsme onderdrukten en samenwerking stimuleerden. Eén van de
machten is de verdeling van de arbeid. Solidariteit ligt dus vervat in een systeem waar de mensen onderling
van elkaar afhankelijk zijn door de verdeling in functies.
Jaren later, in 1887, baseerde Tonniës (1855-1936) zijn werk op onder andere Hobbes en Comte. Volgens
Tonniës werden door de ontwikkeling van het kapitalisme de traditionele sociale banden en de persoonlijke
relaties verzwakt en de economische rationaliteit en een doelgerichte oriëntatie verving de samenwerking en
gevoelens van gemeenschap (Stjernø, 2005). Volgens Tonniës kon de moderne samenleving gezien worden
louter als een verzameling van huishoudens, die elk hun eigenbelang nastreefden, zelfs als het ten koste ging
van anderen. Volgens Tonniës moest er duidelijk gespecificeerd worden wat het is dat groepsleden
gemeenschappelijk hebben en tegelijkertijd wat de grenzen van de groep zijn. Tonniës wou meer duidelijkheid
brengen rond het begrip sociale solidariteit door te verklaren dat sociale entiteiten bij elkaar gehouden worden
door wat de individuele leden gemeenschappelijk hebben en door sociale banden. Hij maakt een onderscheid
tussen twee types van sociale orde: ‘gemeinschaft’ ( of community ) en ‘gesellschaft’ (association of
society/organization ). Gemeinschaft houdt in dat mensen samen worden gehouden door het ‘reële en
organische’ leven. Een web van relaties verbindt mensen in banden van onderlinge afhankelijkheid. In het
centrum ligt de familie. Gesellschaft wordt de basis voor sociale solidariteit afgezwakt door een grotere
geografische mobiliteit en door de opkomst van het stedelijke, industriële kapitalisme (Crow, 2002).
Van 7 tot 107 21